Katërdhjetë vjet më parë, në ujërat e qeta të lumit Mosel, Evropa mori frymë drejt së ardhmes. Më 14 qershor 1985, në bordin e anijes Princess Marie-Astrid, pesë shtete — Gjermania Perëndimore, Franca, Belgjika, Holanda dhe Luksemburgu — nënshkruan një marrëveshje që do të ndryshonte kontinentin: Konventa e Shengenit. Nuk ishte vetëm një traktat, por një gjest simbolik besimi të ndërsjellë, një premtim lirie që do të rrëzonte kufijtë pa përdorur asnjë plumb.
Evropa e mundësive
Në atë fshat të vogël të Luksemburgut, dëshmitar i qetë i një epoke që po transformohej, lindi ëndrra për një Evropë pa kufij. Një Evropë ku njerëzit — jo vetëm mallrat — të mund të kalonin kufijtë si të ishte një frymëmarrje. Me kalimin e kohës, Shengen u zgjerua duke përfshirë 29 vende, dy më shumë se vetë Bashkimi Evropian. Nuk ishte thjesht një rregullore: ishte një Evrope që mësonte të kishte besim në vetvete.
Për miliona qytetarë, Shengen do të thotë liri konkrete: pa radhë në dogana, pa kontrolle kufitare, aeroporte ku fjala Evropë nuk është vetëm ide, por përvojë e jetuar. Ndërkohë, bashkëpunimi mes shteteve u forcua në luftën kundër krimit të organizuar dhe në kontrollin e kufijve të jashtëm.
Krisjet e pasigurisë
Por sot, katërdhjetë vjet më vonë, ëndrra po dridhet. Festimet ishin të vakëta, thuajse të turpshme. Një postim në Twitter nga presidenti Macron, disa fjalë nga komisionerët Henna Virkkunen dhe Magnus Brunner, dhe një heshtje më e rëndë se një mijë fjalime. Ursula von der Leyen nuk mori pjesë. Dhe Partia Popullore Evropiane nuk përkujtoi lirinë e lëvizjes, por theksoi: “Shengen do të thotë liri lëvizjeje, jo liri hyrjeje”.
Gjatë viteve të fundit, veçanërisht që nga viti 2022, zona Shengen është pezulluar dhjetëra herë, zyrtarisht për arsye sigurie. Deri më sot janë regjistruar afro 400 pezullime. Disa për shkak të emergjencave shëndetësore si pandemia. Të tjera pas 7 tetorit 2023 për të mbrojtur objektiva të ndjeshme. Por gjithnjë e më shpesh, arsyeja është politike: frika nga emigrantët, rritja e ekstremit të djathtë, tundimi për t’u mbyllur brenda vetes.
Një ëndërr e rrethuar
Madje edhe ministri italian Matteo Salvini ka kërkuar shfuqizimin e Shengenit, duke goditur një nga shtyllat më të rëndësishme të integrimit evropian. Ajo që dikur dukej e paprekshme, sot duket e brishtë, e kërcënuar nga retorika e frikës dhe siguria e kuptuar si përjashtim.
Megjithatë, siç kujtoi Virkkunen buzë Moselës, “Shengen është më shumë se një politikë: është dëshmi e angazhimit tonë për liri, siguri dhe drejtësi”. Apo ndoshta, për të qenë të sinqertë, ishte e tillë. Sot, Shengen ka nevojë për jetë të re, për guxim politik dhe imagjinatë.
Përfundim: një derë paksa e hapur drejt së ardhmes
Shengen mbush 40 vjet, por nuk festohet. Është si një përvjetor martese në krizë: kujtohen kohët e mira, por shmanget e nesërmja. Dhe megjithatë, pikërisht sepse ëndrra po zbehet, tani është koha për ta rilindur. Sepse një Evropë pa mure nuk është vetëm më e drejtë: është më e fortë. Sepse liria e lëvizjes, e bashkuar me solidaritet dhe mençuri, nuk është dobësi: është një dritë udhërrëfyese.
Evropa ka shkruar faqen e saj më të bukur mbi ujin e një lumi. Ndoshta ka ardhur koha të kthehemi të lundrojmë.
