Këto ditë marsi, në Elbasan ka nisur të ndihet aroma e ballakumeve të sapopjekura. Gatuhen pikërisht dy apo tre ditë para 14 marsit, festës pagane të Ditës së Verës, apo siç quhet ndryshe Festës së luleve. Më të zënë me punë janë furrëpjekësit, por edhe dyqanet e ëmbëlsirave që tashmë kanë nisur tregtimin e tyre.
Prej disa vitesh, 14 marsi është shpallur festë kombëtare, por elbasanllinjtë e kanë traditë dhe e festojnë këtë ditë ndryshe nga qytetet e tjera të vendit. “Mbretëreshë” e ditës së verës mbetet ballakumja, ëmbëlsira tradicionale dhe e papërsëritshme në asnjë qytet tjetër. Llogaritet mbi 500 mijë numri i ballokumeve që piqen nga amvisat elbasanase, pa llogaritur këtu edhe kërkesat e shumta që vijnë nga rrethe të tjera.
Olsi, trashëgimtari i mjeshtrit të gatimit të ballakumes për rreth 50 vjet, Agron Duka, vazhdon të ruajë traditën e babait të tij. “Fluksi i kërkesave këtë vit është i madh, jo vetëm nga qytete të vendit, por edhe për t’i çuar jashtë shtetit deri në Amerikë”, thotë ai. Sipas tij, ëmbëlsira e ballakumes është gatuar 500 vjet më parë dhe “kur ajo piqej në Zaranikë, era vinte në Stadium (rreth 2 kilometra larg)”.
Që ballakumet të jenë vërtet speciale, ka një rëndësi të veçantë që lëndët e para të jenë të cilësisë së lartë. “Kohë më parë, por edhe tani, gjalpi i fshatit Polis është më i miri për gatimin e ballakumeve dhe ravanisë, pasi fshati është një zonë malore dhe kullota është me trëndelinë, tërfil si dhe shumë lule aromatike”, thotë Olsi. “Sekreti i gatimit të ballakumes është gjalpi e më pas është rrahja me dorë me lugë druri dhe i fundit – por jo më pak i rëndësishmi – marifeti i pjekjes. Revania dhe ballakumja, kanë tre faza, lënda e parë, mënyra e përpunimit si dhe pjekja”.
Megjithëse të gjitha amvisat nga qytete të ndryshme të Shqipërisë kanë provuar që ta gatuajnë këtë ëmblësirë, ka qenë e pamundur që të arrijnë atë shije dhe aromë, ç’ka tregon se me të vërtetë kjo ëmblësirë mund të gatuhet vetëm në këtë qytet. Sipas gojëdhënave, mësohet se në Elbasan, në fillim u prodhua revania, një lloj ëmblësire kjo karakteristike e ditës së verës e gatuar vetëm me miell misri, që përdoret edhe në ditët e sotme. Shumë kohë më pas u krijua ballakumja, që gatuhej vetëm nga banorët e rrethinave të Elbasanit, Çemenikës, si dhe në trevat që e rrethojnë. Ballakumja lindi pasi Dita e Verës e donte patjetër një ëmblësirë të veçantë, pasi nata e verës festohet në shtëpi dhe dita në natyrë dhe sipas etnologut Thanas Meksi ,“duke e festuar në natyrë patjetër që duhej servirur një ëmblësirë e për këtë qëllim, amvisat gatuan ballakumen, e cila i përshtatej më shumë kësaj feste”.
Meksi tregon se “amvisat e Elbasanit para një shekulli e më pas, nuk mund të quheshin amvisa nëse nuk dinin recetën e ballakumes dhe revanisë”. “Nënat tona kohët e fundit nuk i çonin ballakumet për t’i pjekur në furrë, shprehet ai, por i piqnin ato vetëm me saç që të mos i shikonte syri i lig, pasi ballakumet binin shpejt dhe bëheshin “tuç”, shton ai. Ishin të posaçme enët (prej bakri) dhe mjetet e tjera të kësaj ëmbëlsire. Gjatë gatimit nuk përfliteshin, por thuheshin formula, ndryshe merrej në sysh ëmbëlsira. Çdo fazë e gatimit të revanisë e ballakumeve, tretja e gjalpit, rrahja me sheqerin, futja e vezëve dhe e miellit të misrit dhe pak të grurit, rrahja e vazhdueshme me lugë druri shoqërohej me thithje buzësh, që jepte një fishkëllimë karakteristike e cila largonte“qoftëlargun”, thotë Meksi. (Sipas ATSh-së)
