Klaudia Bumçi, gazetare e Radio Vatikanit që ndoqi nga afër vizitën e Atit të Shenjtë në Shqipëri, kujtoi me emocion atë ditë të veçantë në një takim kulturor të mbajtur në Romë
Në përvjetorin e parë të vizitës së papa Françeskut në Shqipëri, dhe të 12 vjetorit të lumnimit të Nënë Terezës, në Romë, të dielën, u mbajt një takim kulturor interesant në kishën Shën Gjoni i Malvës, të mbushur plot me shqiptarë, katolikë e jokatolikë, përfaqësues nga ambasadat e Shqipërisë e Kosovës pranë Shtetit italian.
Takimi u organizua nga Visar Zhiti, i ngarkuar me punë i ambasadës së Shqipërisë pranë Selisë së Shenjtë dhe don Pasquale Ferraro, përgjegjës për baritorinë e emigrantëve shqiptarë në Itali dhe rektor i kishës së Shën Gjonit të Malvës. Ishte i pranishëm (kremtoi meshën dhe mbajti homelinë para takimit) edhe sekretari i Konferencës Ipeshkvnore te Shqiperise, imzot George Frendo.
Në takim morën fjalën Visar Zhiti që solli kujtime dhe anekdota për Nënë Terezën, Klaudia Bumçi e Mirush Kabashi, që i shoqëruar në violinë nga violinisti Tonin Xhanxhafili, recitoi pjesë nga lutjet e Nënë Terezës e nga porositë e Atit të Shenjtë.
Në vijim sjellim ndërhyrjen e plotë të gazetares së radio Vatikanit, Klaudia Bumçi, e cila u përcolli pjesëmarrësve në takim përshtypjet dhe emocionet e saj të përjetuara gjatë vizitës së Papës në Tiranë, vizitë që ajo ndoqi nga afër si pjesë e si anëtare e ekipit të posaçëm të gazetarëve të Radio Vatikanit që shoqëruan atin e Shenjtë.
Haec dies quam fecit Dominus – Kjo është dita që bëri Zoti
Kush përgatit zakonisht udhëtimet e Papës, e di mirë se duhet kohë, madje një kohë e gjatë për të përcaktuar programin, për të parë vendet, për t’u marrë vesh me klerin dhe me shtetin, sidomos me shërbimin e sigurimit, që në të tilla raste është i jashtëzakonshëm. Ndërkaq, që Papa Françesku do të shkonte në Shqipëri u shpall zyrtarisht nga vetë Ati i Shenjtë, gjatë Lutjes së Engjëllit të Tënzot të 15 qershorit e vetëm më 31 korrik u njoftua edhe programi i vizitës, e cila do të kryhej pas më pak se dy muajve. A dihej edhe para 15 qershorit se Papa do të shkonte në Shqipëri? Mund të themi se flitej për këtë, por jo prej kohësh, dhe se ky qe vendim i marrë nga vetë Françesku.
Qe pra një dëshirë e ndjerë, kjo e Atit të Shenjtë, për të shkuar në atdheun e shqipeve, vendi i parë evropian, i vizituar gjatë papnisë së tij. Se cili ishte synimi i Papës me këtë vizitë e sqaroi ai vetë, kur duke lajmëruar botën, nënvizoi:
“Me kënaqësi ju njoftoj se, duke pranuar ftesën e Ipeshkvijve dhe të Autoriteteve shtetërore të Shqipërisë, dëshiroj të shkoj në Tiranë, të diel, më 21 shtatorin e ardhshëm. Me këtë shtegtim të shkurtër dua të përforcoj në fe Kishën e Shqipërisë dhe t’i dëshmoj ikurajimin tim një vendi, që vuajti gjatë, si pasojë e ideologjive të së kaluarës”1.
“Të përforcoj Kishën” dhe “të inkurajoj vendin e vuajtur nga ideologjitë”… Programi ishte mëse i qartë dhe përmblidhte me dy fjalë misionin apostolik të Atit të Shenjtë dhe historinë e Shqipërisë, sidomos të katolikëve shqiptarë. Nuk e dinte Papa Françesku – por do ta mësonte më vonë, edhe duke dëgjuar në Tiranë dëshmitë e të mbijetuarve të komunizmit, motër Kaletën dhe dom Troshanin – se vinte në një qytet si Tirana, kryeipeshkvi i së cilës, imzot Vinçenc Prennushi, në vitin 1946 thoshte “Sot, asht turp mos me kenë në burg!”2. Nuk e dinte, por do ta mësonte, se kryqi mbi elterin në Sheshin Nënë Tereza vinte pikërisht nga kisha e vjetër e Durrësit – kthyer në teatër kukullash gjatë komunizmit – ku ndodhet edhe varri i imzot Prennushit, ipeshkvit të fundit të këtij qyteti bregdetar, që vdiq nga torturat në burg; tashmë në krye të listës së 40 martirëve të fesë3. Të mbijetuarit i gjeti aty, në katedralen e Shën Palit, i preku me dorë, u mallëngjye, duke i thënë botës se “kthehej në shtëpi me bindjen se kishte prekur martirë”. Përqafoi dom Ernest Troshanin, dënuar pse kishte kremtuar meshë për shpirtin e John Kennedy-t; derdhi lot për motër Marie Kaletën, që pati ndihmuar meshtarët dhe pati pagëzuar fshehtas fëmijë.
I pari shqiptar i emëruar si Regjent i Delegacionit Apostolik në Shqipëri, Imzot Frano Gjini, kur vendi i shqipeve i mbyllte ato në kafaz – flasim për majin e 1945-ës – guxoi të deklaronte “Unë nuk do ta ndaj kurrë grigjën time nga Selia e Shenjtë!”. Për këtë u pushkatua! E Shqipëria nuk u nda nga Selia e Shenjtë, pavarësisht nga martirizimi i bijve të saj. Papa, edhe këtë nuk e dinte, por e mësoi. E nuk e mësoi vetëm kur erdhi në Shqipëri e kur pa një bulevard të shtruar me portretet e 40 martirëve. Një dorë e kujdesshme shqiptari i pati dhuruar librin e Didier Rance “Deshën ta vrisnin Zotin”. Po nuk e vranë dot…
Ndoshta jo të gjithëve u kujtohet se para nisjes së Papës, gazeta të ndryshme paqyruan lajmin e kërcënimeve xhihadiste kundër Atit të Shenjtë. Gazeta italiane “Il Giornale”, titullonte “Il Papa nel mirino dei jihadisti. Sul ëeb la foto che fa tremare” (Papa në shënjestrën e xhihadistëve. Në internet, fotografia që “ta bën mishin kokërr”, do ta përkthenim në shqip, duke marrë pak liçencë krijuese). Aty shpjegohet se autori i fotomontazhit, një imam boshnjak, që e quante Papën “qafir”, nuk ishte i vetmi kërcënim për jetën e Atit të Shenjtë. Edhe ambasadori irakian në Vatikan, Habeeb Al Sadr, nuk kishte dyshim se Papa ishte objektiv i integralistëve islamikë. Shërbimet sekrete të të gjithë botës e konsideronin udhëtimin në Shqipëri me rrezik të madh.
Personalisht e kam ndjekur Papën Françesku në ditën e pranisë së tij në Tiranë, më 21 shtatorin e vitit të kaluar, si anëtare e ekipit të gazetarëve të Radio Vatikanit. Isha edhe unë e shqetësuar për çfarë mund t’i ndodhte Atit të Shenjtë. Në një nga mbledhjet e shumta përgatitore, para udhëtimit, na thanë se siguria e Papës nuk i besohej thjesht policisë vendase dhe se në alarm nuk ishte vetëm Shqipëria, por edhe amerikanët në Kosovën e afërt e të tjerë. Vetë drejtori i xhandarmërisë vatikanase pati shkuar disa herë në Shqipëri për t’u “siguruar mbi sigurinë”.
E kur arritëm në Shqipëri, në ndalesën e parë në Tiranë të mikrobusit, që kishte ardhur për të na marrë në aeroport, sapo na dëgjojnë që flasim italisht, njerëzit afrohen e pyesin e ndokush shprehu me fjalët e tij, dyshimet e mia për sigurinë. Mos ta kishte thënë kurrë atë fjalë… Të tjerët përreth sa s’e mbytën. “Papa ka ardhur si mik. Asgjë s’e gjen. Jemi ne këtu!” Nuk ishin as policë, as agjentë të Sigurimit të Shtetit Shqiptar. Ishin njerëz të thjeshtë, për të cilët Papa Françesku, me të vënë këmbën në Shqipëri, ishte “në besë”. E vlerat e lashta të popullit tim, për të cilat Ati i Shenjtë foli gjerësisht në atë 21 shtator të paharruar, më erdhën sërish ndërmend e ma gufuan zemrën. “Bukë e kripë e zemër”, vërtet, por edhe “je mik e miku nuk pritet në besë”. Kjo, dy ditë para vizitës…
Pastaj erdhi 21 shtatori. E dija mirë programin e Papës; dija edhe çfarë do të thoshte, pavarësisht se isha e përgatitur për çastin, kur t’i linte fletët e shkruara mënjanë (siç i la) e të fliste “me dorë në zemër”, siç themi ne shqiptarët. Vendosa prandaj, të mos e ndiqja nga Qendra e shtypit, por të dilja në mesin e njerëzve, që e mbushnin plot e përplot, jo vetëm Sheshin e Nënë Terezës, ku u kremtua mesha, por krejt shëtitoren “Dëshmorët e Kombit”, deri tek Sheshi Skënderbeu. Me interesonte të dëgjoja pse kishin ardhur aty, në Shesh, këta njerëz, që i kishin dhënë “besë” Papës Françesku. E ja përgjigjet e tyre…
“Violeta, neokatekumenale: Është dëshmi, që Krishti ekziston. Pavarësisht nga vështirësitë e përditshme, Ai është më i fortë se vështirësitë tona. E kemi takuar në jetën tonë dhe duam t’ua tregojmë edhe të tjerëve. Këta martirë, që kemi përballë, e kanë dëshmuar e ne duhet t’i ndjekim. Një tjetër, pa emër: Kemi ardhur të dëshmojmë fenë e gjallë, që ekziston në Shqipëri, që nuk ka vdekur. Për këta dëshmorë… Me flamurë e me lodër, sepse krishterimi është gëzim. Akoma: Presim bekimin e Papës për gjithë shqiptarët. E të jemi më shumë besimtarë në jetën tonë, sepse e kemi të nevojshme. Kosovari: Jemi nisur në orën 2.00 nga Gjilani. Mund të bashkëjetojmë së bashku, sepse së bashku mund t’ia dalim. Edmondi: vizitë e rrallë dhe e mrekullueshme. Presim mesazh paqeje. Astriti: Të duhemi më shumë me njëri-tjetrin. Duket sikur Papa do të na çlirojë nga çdo gjë, sepse Zoti mbi të gjitha. Dikush, që e shihte vizitën e Atit të Shenjtë si sponsorizim për Shqipërinë: Për vendin tonë është një çikë si vëmendje. Shqiptarëve, që janë pesimistë, do t’u japë optimizëm. Shpresojmë t’u japë pak ushqim për mendjen. Ne jemi duke hyrë në Evropë, mbase është ogur i mirë. E së fundi: Jemi shumë tolerantë nga ana fetare e ardhja e Papës e tregon këtë. Papa e merr si shembull Shqipërinë për këtë”4.
Përgjigje njerëzish, që kishin mbushur sheshin që gjatë natës, kur me dajre e me lodër vinin valë-valë nga të gjitha anët e Shqipërisë, për të dëgjuar ç’do t’u thoshte Papa Françesku, ç’do t’i thoshte popullit shqiptar, vizituar edhe nga një shenjt si Gjon Pali II, ç’emocione do të sillte në krahasim me Papën polak. E emocionet qenë të mëdha, por çfarë mbeti prej tyre e çfarë kujtojmë edhe sot, pas mëse një viti nga ai 21 shtator? Kujtojmë imazhe dhe fjalë…
Pikë së pari, arsyet apo motivet, që e shtynë Atin e Shenjtë të vijë në Shqipëri. I pati thënë që kur e shpalli vizitën, por e sqaroi më mirë në gusht, duke u kthyer nga Koreja e Jugut. “Pse po shkoj në Shqipëri? – duket si pyetje, por ishte përgjigjja e Atit të shenjtë për gazetarët. Për dy motive të rëndësishme – tha Papa Françesku. Së pari, sepse ia kanë dalë të krijojnë një qeveri – të mendojmë për Ballkanin! – qeveri uniteti kombëtar ndërmjet myslimanëve, ortodoksëve dhe katolikëve, me një këshill ndërfetar që ndihmon shumë dhe është i ekuilibruar. E kjo është gjë e mirë… Prania e Papës është për t’u thënë të gjithë popujve: “Mund të punojmë bashkë!” Unë e kam ndjerë se kjo do të ishte një ndihmë e vërtetë për atë popull fisnik. Dhe tjetra është kjo: nëse mendojmë historinë e Shqipërisë, nga pikëpamja fetare, ishte i vetmi vend ndërmjet vendeve komuniste që në Kushtetutë kishte ateizmin praktik. Të shkoje në meshë ishte diçka antikushtetuese. Për më tepër, siç më thoshte një prej ministrave janë shkatërruar – dua të jem i saktë në shifra – 1820 kisha. Të shkatërruara! Ortodokse, katolike… në atë kohë. E pastaj kisha të tjera që janë shndërruar në kinema, teatro, salla vallëzimi…. Unë e kam ndjerë se duhet të shkoja: është afër, në një ditë bëhet…”5.
Dy arsyet pra, “martirizimi” dhe “bashkëjetesa fetare”, janë edhe dy argumente, që mbeten nga vizita e Papës Françesku në Tiranë, arsye, të cilat i ripohoi edhe në audiencën e përgjithshme të 17 shtatorit 2014, menjëherë para nisjes. E dy argumentet zgjojnë në kujtesë edhe dy imazhe.
Martirët e ndoqën Papën kudo, sapo vuri këmbën në truallin shqiptar. Bulevardi ishte mbushur me fotografitë e 40 të parëve. Më vjen mirë të them se fraza e shkruar poshtë portretit të çdo martiri është marrë nga 40 emisionet e programit shqip të Radio Vatikanit kushtuar atyre gjatë Kreshmëve të vitit 2014: çdo frazë, në një farë mënyre, tregonte pse ishte martirizuar, nxirrte në pah njërin nga tiparet e martirit. Papa pati rastin të fliste për ta sidomos në takimin me klerin e me laikët katolikë në katedralen e Shën Palit në Tiranë, ku dëgjoi dëshmitë e dy të mbijetuarve nga komunizmi. “Dëshmi dhe ngushëllim”, “kujtoni, por mos u hakmerrni”: këto togfjalëshe dolën nga goja e Atit të Shenjtë atë pasdite, kur i la letrat mënjanë e foli, duke u ngashëryer para jetës së atyre, që sot, e jo 2000 vjet më parë, dëshmojnë Krishtin, duke i dhënë kuptim vuajtjes së vet e asaj të të tjerëve.
Në parantezë: Imagjinoni një sallë, ku një grup gazetarësh të Radio Vatikanit ndjek nga ekrani takimin e Papës në katedralen e Shën Palit. Në një çast, përkthyesi zyrtar i Atit të Shenjtë, don David Gjugja, përgjegjësi i programit shqip të Radio Vatikanit, i afrohet ambonit, pak si i shqetësuar në fytyrë. Duke e njohur mirë, u them kolegëve: “Papa flet pa letër”. Më kujtohet mosbesimi i meshtarit polak, atë Leszek, edhe ai në grupin e gazetarëve. Papa ishte i lodhur, kishte akoma takime për të bërë, dukej e pamundur të kishte vendosur për të folur pa letër, por duatrokitjet e stuhishme nga salla, në fjalët e para, na konfirmuan atë, që për një gazetar nuk është punë e lehtë, natyrisht, nëse dëshiron ta bëjë mirë… “Lo ha fatto un’altra volta” (E bëri edhe një herë) – dëgjoj të më thotë atë Leszek, njëfarësoj, i argëtuar me Papën e të papriturave, me të cilat na ka mësuar tashmë. Pasuan telefonata të ethshme mes nesh e Romës, ku kolegë të tjerë prisnin informacionin. E këtu e mbyll parantezën.
Nga katedralja e shën Palit, Ati i Shenjtë, ashtu si shën Gjon Pali II në vitin 1993, e këshilloi popullin shqiptar të mos harrojë ç’i ka ndodhur, por të mos hakmerret. Kjo është mëshira e krishterë, dhuratë e Hirit Hyjnor e tipar jo aq i shpeshtë ndër njerëz, të cilët jetojnë akoma në kohën e “sy për sy e dhëmb për dhëmb”. Kushedi nëse mund t’u shërbejë kjo këshillë politikanëve shqiptarë dhe të gjithë atyre, të cilëve u duhet të përballojnë problemin e gjaqeve, sot. Apo shtegtimi i Papës mbetet vetëm në atë ditë të 21 shtatorit 2014, kur e gjithë bota e kishte kthyer vëmendjen nga atdheu i shqipeve?
Por le të marrim arsyen tjetër të vizitës së Papës: dialogun ndërfetar. Shqipëria, sipas Atit të Shenjtë, është shembull vëllazërimi fetar për t’ia treguar gjithë botës. Nëse ka vërtet vëllazërim fetar në Shqipëri, kjo duhet parë rast për rast, por respekti ndërmjet feve u vu në dukje çdo çast dhe u përjetua nga myslimanët, nga ortodoksët, të mbledhur secili në vendin e vet të kultit, në lutje për Atin e Shenjtë. Mesha e kremtuar nga Papa në sheshin Nënë Tereza të Tiranës nuk u ndoq vetëm nga 250 mijë persona të pranishëm në shesh, por edhe nga mijëra të tjerë, të mbledhur në sheshet e qyteteve kryesore të vendit, ku ishin vendosur ekrane të mëdha, prandaj numri i pjesëmarrësve shumëfishohej kështu me njerëz entuziastë, të cilët, para mikrofonit të gazetarëve shprehnin shpresën e tyre se kjo vizitë e Mëkëmbësit të Krishtit do të ndryshojë diçka në Shqipëri. E siç thoshnin njerëzit që mbushnin rrugët “Do të na bëjë të kemi më shumë fe. Kjo na duhet!”. Dëshirë e një populli për Zotin e mohuar prej vitesh, dëshirë, që shkon përtej religjionit.
Papa Françesku e ndjeu këtë, e përjetoi, foli me krerët fetarë në Universitetin “Zoja e Këshillit të Mirë”, u shtrëngoi dorën, i përgëzoi, por qe gjatë kthimit në Romë, në avion, që shprehu qartë e haptas konceptin e tij mbi bashkëjetesën fetare të shqiptarëve. Gazetares Mira Tuci, që përdori fjalën tolerancë në pyetjen e saj për fetë, Ati i Shenjtë iu përgjigj: “Tolerancë?…po e ndërroj fjalën. Shqiptari nuk është tolerant, është vëlla. Ka aftësinë e vëllazërimit: është diçka më shumë. E kjo shihet në bashkëjetesën, në bashkëpunimin ndërmjet myslimanëve, ortodoksëve dhe katolikëve… dhe bashkëpunojnë si vëllezër, apo jo?”6. Papa nuk e dinte, por ia kishin thënë e në Shqipëri e preku me dorë këtë realitet, duke e lënë si urim edhe për të ardhmen.
Mund të vazhdoja shumë, duke treguar anekdota e duke përsiatur mbi këtë apo atë temë të udhëtimit, mbi këtë apo mbi atë imazh, duke kujtuar lotët, që më rridhnin ujë, ndërsa ndiqja si gazetare, por edhe si shqiptare me zemrën plot, si katolike, fjalët e Papës nga ekrani i sallës, që na kishin caktuar në Qendrën e Informacionit në Pallatin e Kongreseve, ndërtuar për të mbledhur kuadrot e Partisë së Enver Hoxhës e jo gazetarët e Radio Vatikanit. Për të qeshur e për të qarë… Nëse mund të përdor një shprehje dialektore, kolegët e mi më shihnin “për seri”, pavarësisht se një fokolarin, që kalonte aty pranë komentoi: “Shyqyr që kemi gazetarë, që mallëngjehen e jo vetëm transmetojnë informacion”. Edhe ai nuk e dinte, por e mësoi aty se ndërsa skenat ndërroheshin në ekran, shpirti im kujtonte fuguren e Zemrës së Zojës, që prindërit e mi e patën mbajtur gjithnjë sipër shtratit, mbuluar nga një karton i thjeshtë, mbi të cilin im atë kishte pikturuar diçka pa pikën e rëndësisë. Herë pas here hynte në sallë don Gjergj Meta, përgjegjësi i Qendrës, që ato ditë u bë katërsh. Ai, vetë i mallëngjyer, i kuptonte më së miri lotët që më rridhnin faqesh, prandaj më ftoi në takimin e fundit me stafin e vullnetarëve të Qendrës. Dy fjalë falenderimi, një përqafim çlirues, sepse Papa ishte kthyer tashmë në Vatikan e çdo gjë kishte shkuar më së miri. “Nuk ma merrte mendja në fillim”, thoshte don Gjergji, por shqiptarët e kishin mbajtur besën. Papa Françesku u prit si mik i vërtetë dhe u trajtua si shqiptar mes shqiptarësh. “Shqiponja nuk e harron folenë, ajo fluturon lart”, tha Ati i Shenjtë, duke treguar rrugën, lartësinë, kuotën e fluturimit:
“Me forcën e Ungjillit e me shembullin e martirëve, të dini t’i thoni “jo” idhujtarisë së parasë, “jo” lirisë së rreme individualiste, “jo” varësive e dhunës; e t’i thoni “po” kulturës së takimit e të solidaritetit, “po” bukurisë së pandashme nga e mira e nga e vërteta; “po” jetës së shkrirë për ideale të mëdha, por besnike edhe në gjërat e vogla. Kështu, do të ndërtoni një Shqipëri më të mirë e një botë më të mirë”7.
Ndoshta janë këto, që, edhe kur të mos i kujtojmë më përvjetorët e vizitës së Atit të Shenjtë në Shqipëri, do ta ndihmojnë popullin e saj e shqiptarët kudo ndodhen të ecin “së bashku me Zotin drejt shpresës që nuk zhgënjen”. Mjafton të duan… Faleminderit.
Klaudia Bumçi, 25 tetor 2015
1. Lutja e Engjëllit të Tënzot e Papës Françesku, 15.06.2014.
2. Fritz Radovani, “Bukë e krypë e zemër – në sofrën e Gjergj Kastriotit”, Melbourne, 19.09.2014.
3. Gjergj Meta, “Mbi krahët e shqiponjave. Triptiku i një udhëtimi papnor: martirizimi, bashkëjetesa dhe shpresa në Shqipëri”, mbajtur në Librarinë e Kongresit Amerikan, Washington DC, 14 nëntor 2014. Shërben aty-këtu, edhe si pikë referimi ideore.
4. Nga intervistat e Klaudia Bumçit në Tiranë, transmetuar më 21.09.2014 në emisionin shqip të Radio Vatikanit.
5. Konferenca e Shtypit e Papës Françesku në avion, në kthim nga Koreja e Jugut, 18.08.2014.
6. Konferenca e Shtypit e Papës Françesku në avion, në kthim nga Shqipëria, 21.09.2014.
7. Lutja e Engjëllit të Tënzot e Papës Françesku në sheshin Nënë Tereza, Tiranë, 21.09.2014.
