Ekspozita e fotografëve Marco Delogu dhe Michele De Andreis është edhe një reportazh. Në kuzhinat e disa nga restorantet më të njohuir italianë. Ku ligjin e bën kuzhinieri. Në këto raste, i huaj. E mes 14 shefave të kuzhinës të përzgjedhur të Italisë, plot tre janë shqiptarë. Në numrin e ardhshëm të Botës shqiptare do të mund të njihemi më mirë me Fundimin përmes një interviste të gjatë që na dha.
Identiteti i një populli shprehet përmes ushqimit, që ka të bëjë me traditat familjare, me shijet e erërat e marra në fëmijëri e që të mbeten brenda për gjithë jetën. Në shoqërinë e sotme multietnike, edhe kuzhina e ushqimi fiton një mision të veçantë: bëhet thuajse diçka e këshillueshme nga mjeku që shoqëria të gjejë pika të përbashkëta. Ushqimi kthehet në një mjet të rëndësishëm e të fuqishëm integrimi që nuk ka efekte anësore: ha një pjatë makarona të gatuara siç duhet e ndihesh pak italian, ha një copë byrek të përgatitur nga mamaja e ndihesh akoma shqiptar, feston Vitin e ri me panetone e bakllava, e nuk të duket se tradhton shqiptarinë tënde dhe vazhdon të bëhesh përditë e nga pak më italian.
Nga këtu lind edhe ideja e rrëfimit të marrëdhënies të të huajve me kuzhinën italiane, duke nxjerrë në dritë një aspekt pak të njohur të pranisë së emigrantëve në Itali. Fotografët Marco Delogu dhe Michele De Andreis kanë realizuar një ekspozitë fotografike e reportazh të mirëfilltë me titull “Fornelli d’Italia” mbi emigrantë që punojnë në kuzhina restorantesh prestigjioze italiane. E siç tregon kuratorja e “Fornelli d’Italia”, Chiara Solustri, pa ditur në fillim se ç’do të gjenin? Nëse të huajt që punojnë në restorante janë të destinuar të mbeten pjatalarës apo bëjnë karrierë? Nëse restorantet e njohura e kanë për turp të thonë se shefi është i huaj apo krenohen me këtë fakt?
Kanë fotografuar e intervistuar katërmbëdhjetë kuzhinierë të huaj, mes të cilëve tre shqiptarë. E kanë zbuluar një botë thuajse të panjohur por të mrekullueshme e pozitive: të huajt fillojnë thuajse gjithnjë si pjatalarës, për nevojë apo rastësisht, por, kur duan, ngjisin shumë shpejt shkallët e karrierës. Të huajt para vatrave të zjarrit të kuzhinës nuk janë të huaj, por janë profesionistë me emra në gjuhën frënge si chef, chef de partie, sous-chef, commis.
Të huajt janë kureshtarë dhe kanë dëshirë të shkojnë përpara në profesion, jo vetëm të fitojnë. Dhe me kolegët e eprorët e tyre italianë kanë një marrëdhënie speciale, sepse i ajo që i lidh me ta është pasioni i pakufi për punën. Po, po, sepse edhe pse vijnë nga Vende, histori, kultura, madje edhe nga punë të ndryshme, që të gjithë kanë gjetur në këtë profesion jo vetëm jo vetëm një formë për t’u ndier të realizuar në jetë, por kanë zbuluar apo kanë ndjekur një pasion të vërtetë. E ndihen të gjithë shumë mirë në Itali. Racizëm? Të gjithë thonë se nuk e kanë ndier kurrë, të paktën në ambientin ku punojnë.
E shpjegon edhe pse-në Mario Peqini, 23 vjeç, chef de partie (shef i repartit të ëmbëlsirave) në restorantin “Il luogo di Aimo e Nadia” në Milano: “Racizëm? Kurrë. Po të sillesh mirë të trajtojnë mirë, është diçka reciproke”.
Mario ka ardhur në Milano nga Durrësi kur ishte vetëm 11 vjeç. Me babanë magazinier, nënën rrobaqepëse, dhe një motër më të vogël. Mario ndjek një shkollë hotelerie dhe diplomohet si kuzhinier teknolog. “Ky i imi është një pasion që kam qysh kur isha fëmijë, dëshira që të gatuaj për të tjerët më vjen nga brenda”. Pas shkollës bën një stazh me Aimo Moronin, specializohet në pastiçeri në Chioggia, dhe ja tani tek bën pikërisht atë që dëshironte që i vogël.
Mario, vetëm 23 vjeç, është përgjegjës për ëmbëlsirat në një nga restorantet më prestigjioze të mbarë Italisë. Është djalë serioz, shumë serioz, dhe nuk resht së falënderuari ata që i mundësuan të arrijë deri këtu. Babanë, mësuesit, Italinë. “Italia më ka adoptuar, më ka mundësuar studimet, më ka dhënë filozofinë e jetës, gjithçka që duhet për të pasur një të ardhme”. Në vend të fjalës “punë” përdor fjalën “filozofi”, ky është dallimi. Flet për harmoni në shije, respekt të ingredientëve. Sipas tij, “klienti duhet të emocionohet kur provon një pjatë”.
Në këtë periudhë krize, veçanërisht në punësimin e të rinjve, Mario është një nga ata djem me fat që jo vetëm ka një punë, por gjen kënaqësi në të, e ka pasionin e vet. “Në rrugën time kam pasur fatin të takoj gjithnjë persona të drejtë” thotë ai, por ndoshta më i drejti është vetë ai.
Akoma më i ri në moshë, nuk ka mbushur ende të tetëmbëdhjetat, Sokol Cacurri, kuzhinier praktikant në restorantin “Dolce Stil Novo alla Reggia” në Venaria Reale të Torinos. “Kunati donte që të bëhesha hidraulik, por unë zgjodha profesionin e kuzhinierit”, tregon me thjeshtësi ai se si i hyri kësaj rruge. Kunati është punëtor në një fabrikë të Torinos, dhe është ai që mban në shtëpi Sokolin që prej dy vjetësh kur u largua nga fshati i tij për të marrë rrugën e emigracionit, për të ndihmuar familjen që nuk ia del dot. Kunati e mban në shtëpi, e mbron, e këshillon, është familja e tij këtu. Donte që Sokoli të vazhdonte shkollën, por ky me të mbaruar tetëvjeçaren e pa të arsyeshme të zinte punë për të çuar para në shtëpi. Ka zgjedhur vetë një kurs kuzhine, tre muaj shkollë e tre muaj praktikë. Një profesoreshë e dalloi talentin e tij dhe e çoi në restorantin e Alfredo Russos, që është edhe shefi i kuzhinës, në një nga rezidencat e mrekullueshme mbretërore në hyrje të Torinos që duket një vend i mbajtur pezull në kohë.
“Më pëlqen gjithçka. Alfredi më ka mësuar shumë të fshehta të zanatit dhe me shokëte punës ndihem shumë mirë. Ndonjëherë kur mbarojnë herët, dalim bashkë për të pirë diçka”.
Ai mbaron gjithnjë para të tjerëve sepse është ende i mitur e nuk mund t3 punojë deri vonë. Natyrisht ka mall për familjen që shkon e sheh nja dy herë në vit, duke e prerë biletën shumë kohë përpara që t’i kushtojë sa më pak.
Nuk ka shumë për të treguar Sokoli, sepse jetën sapo e ka nisur por as nuk ka pasur kohë të thurë ëndrra për të ardhmen: “Nuk kam pasur kurrë ëndrra në sirtar. Por tani shpresoj të bëhem kuzhinier i mirë”.
Duket se deri më sot i ka realizuar të gjitha ëndrrat e dëshirat e tij Fundim Gjepali, trupmadh e i shëndetshëm siç i ka hije një kuzhinieri dhe i qeshur e i çiltër si fëmijë. Vetëm 28 vjeç dhe është executive chef në një nga restorantet më ekskluzive të Romës, “Antico Arco”. Është i kënaqur me gjithçka ka arritur jo vetëm në punë, por edhe në jetë. Flet me pasion për të fejuarën e tij, për vajzën disamuajshe, për Italinë “ëndrra e fëmijërisë, porta drejt botës”. Ngul këmbë në faktin që shqiptarët e italianët janë njësoj. Ai nuk dallon ndonjë ndryshim, kurrë nuk e ka ndier veten si peshku pa ujë, thotë që romanët e kanë bujtur ngrohtësisht.
Ka kaluar 14 vjet të jetës së tij në Shijak e 14 në Romë. Kur pak vjet më parë familja e tij arriti të marrë pronat, shkoi e mbolli puntarelle, barishte e shijshme që përdor këtu por që familja e tij nuk përdorte më parë në Atdhe; sepse pasionin për ushqimet e shëndetshme, bulmetrat, pemët frutore, bagëtinë, e ka të përbashkët me prindërit e gjyshërit, e ka në gjak. Në Shqipëri shkon shpesh e rregullisht por tani për tani jetën e tij e sheh këtu.
“Në Shqipëri ende nuk janë gati për restorantet e cilësisë së lartë. Më vjen keq që atje nuk ka filluar të vlerësohet tradita”.
Nuk ka asnjë lloj nostalgjie por të shkuarën e ruan brenda vetes. “Në Shqipëri komunizmi ka vrarë traditat gastronomike. Në fshat ndoshta, ia hodhëm në një farë mënyre, kishim bagëtinë, pak tokë. Babai therte bagëtinë, bënte bulmet, dhe unë e ndihmoja që i vogël”.
Fundimi ka filluar në kuzhinë fillimisht si pjatalarës por “dinte ku vinte duart, dhe të tjerët e vunë re menjëherë”. Është e vërtetë ajo çka thotë për veten: “E kam në gjak bujqësinë e ushqimin”.
Në numrin e ardhshëm të Botës shqiptare do të mund të njihemi më mirë me Fundimin përmes një interviste të gjatë që na dha.
Bota shqiptare 239 – 1 korrik 2010
