Ky libër me autor Aldo Renato Terrusi, rrëfen udhëtimin e tij dhe të dajës, Xhakomo, të cilët kthehen në Shqipëri pas dyzet e katër vjetësh. Aldo ishte ende fëmijë kur regjimi i Enver Hoxhës i burgosi të atin në famëkeqin burg të Burrelit, ku dhe vdiq pa i dhënë as lamtumirën e fundit të birit dhe të shoqes. Dëshira e Aldos është të kthejë në atdhe eshtrat e të atit, dëshirë që ndërkëmbehet pikëllueshëm me të kaluarën e dhimbshme të familjes Terruzi në Shqipëri dhe të një kombi që edhe sot e kësaj dite ka në lëkurë shenjat e pashlyeshme të diktaturës. Nëpërmjet kujtimeve të familjes, dëshmive, fotografive të kohës dhe dokumenteve origjinale të procesit të të atit në vitin 1945, ripërshkohen ngjarje dramatike të faqeve historike më të zymta të Vendit të Shqiponjave. Me dëshirë të autorit dhe lejen e botuesit, po botojmë pjesë pjesë, të gjithë librin.
Pjesa e parë (vijim)
Lexo më parë:
Brenga ime shqiptare – Rikthimi
Brenga ime shqiptare – Dajti
Brenga ime shqiptare – Shoku i vjetër
Brenga ime shqiptare – Aurelia dhe Xhuzepe
Shtëpia e Xhavitit
Ashtu në përgjumje, dëgjoj një zhurmë ritmike dhe të pazakontë që vjen nga rruga, si një kërcitje patkonjsh, që sa vjen e shtohet me kalimin e sekondave. Zgjohem tërësisht, dëgjoj me vëmendje dhe hap sytë. Në dritën e butë që depërton përmes grilave, shoh me kureshtje, si në një film të vjetër, hijen e një kali me kaloshinë ë zhvendoset sa në një anë të murit të dhomës në tjetrën, ndërkohë që dëgjoj kërcitjen e patkonjve që sa vjen e rritet, derikur përfundimisht përzihet me zhurmat e qytetit.
Tirana po zgjohet: bori makinash, zile biçikletash, kërcitje karrocash dëshmojnë rinisjen ditës.
Ora shënon pothuajse 07.00 dhe duhet të ngrihem. Mënjanoj perdet, hap dritaren dhe ngre grilat. Asnjë re nuk duket në qiell, hijet e qarta dhe të gjata të pemëve bien mbi asfalt; kjo do të jetë një ditë shumë e bukur.
Disa lëvizje për t’u shtriqur nga topitja e natës, hiqen pizhamat dhe gati për një dush të dëshiruar. Ujë i ngrohtë, sapun, peshqirë. Heq mjekrën me makinën elektrike, pasrroja, deodoranti, pamja ime përballë pasqyrës është inkurajuese.
Vishem pikë plumbi, vë madje dhe kravatë. Sot na ka ftuar në shtëpinë e vet shoku i ngushtë i dajës, Xhavit Demneri.
Dëgjoj trokitje, hap derën. Daja është gati, tërë madhështi.
“Si fjete, dajë?”
“Gjynah të qahem. Edhe pse dysheku ishte shumë i fundosur”.
Zbresim të hamë mëngjes. Kërkoj çajin tim të zakonshëm dhe kos me mjaltë. Daja kafe dhe qumësht.
Në të dalë takojmë Spartakun, i cili na buzëqesh vesh më vesh:
“Si e kaluat natën?”
“Mirë shumë, faleminderit”.
“Mund t’ju qeras me nga një kafe?”
“Po, patjetër”.
“Shikoni, janë lajmëruar gjithë lojtarët e kombëtares së dikurshme dhe besoj se shumë shpejt do të vijnë këtu”.
“Surprizë e bukur, menjëmend”.
Hedh vështrimin nga daja i cili, para këtij lajmi të papritur, u prek.
“Dajë, do të jetë një ditë e rëndësishme!”
Më pa seriozisht, pohoi me kokë dhe me një veprim të duarve më la të kuptoja: nder i madh!
Toli, në nxitim e sipër, përpara së të shkonte në punë, erdhi na takoi në hotel për të na thënë se ishte lidhur me Kokoshin dhe se lejet e vizitave në burgun e Burrelit do të ishin gati të premten në mëngjes. Pastaj iku me nxitim pasi na la takim për në mbrëmje.
Një nga një, të druajtur, thuajse në majë të gishtave, u shfaqën gjashtë nga njëmbëdhjetë lojtarët që kishin bërë pjesë në skuadrën fituese shqiptare në Ballkaniadën e viti 1946. Puthje, përqafime dhe lotë mallëngjyes ndërkëmbehen me kujtimet sportive dhe personale.
Mallëngjimi arrin kulmin kur në njëfarë momenti ata kujtojnë kampionët e atëhershëm që nuk jetojnë më.
Pas një shkëputejej të shpejtë te bari, mysafirët kthehen në sallon dhe vazhdojnë të rrëfejnë ngjarjet dramatike që kanë jetuar, sidomos ato që i përkasin periudhës pas rënies së diktaturës komuniste të Enver Hoxhës.
Atmosfera papritur bëhet serioze. Debati shpërngulet te përpjekjet e qeverisë aktuale për të nxjerrë vendin nga izolimi, pavarësisht luftërave të brendshme që ngadalësojnë demokratizimin.
Më kujtohet tani një nga shumë deklaratat demagogjike të Enver Hoxhës drejtuar popullit:
“Ndryshimet e Shqipërisë socialiste janë shumë të thella, fitoret e saj janë madhështore, forca jonë është e pathyeshme, por duhet të kemi gjithmonë parasysh mësimet e historisë. Partia dhe populli duhet ta kenë gjithmonë parasysh e mos të harrojnë kurrë komplotet armiqësore që thuren jashtë e brenda vendit. Nuk duhet të ushqejnë shpresën më të vogël se imperialistët dhe kapitalistët mund të ndryshojnë natyrën, të bëhen të arsyeshëm, paqësorë dhe të heqin dorë nga planet e tyre. Nuk duhet të mendojnë kurrë se lufta e klasave mes nesh dhe armiqve tanë të jashtëm e të brendshëm mund të zbehet sadopak…”
Fjalë që nuk kanë nevojë për koment. E vërteta është se populli i tij po vdiste urie, i mbytur nga një regjim diktatorial që me një marrëzi krenare po lëvizte në drejtimin e kundërt të zhvillimit të botës së lirë.
Demneri dhe i biri kërkojnë leje të largohen e të shkojnë në shtëpi që të na përgatisin një pritje të denjë. Mbetemi në shoqërinë e ish-lojtarëve të tjerë që para se të ndahen nga ne, na ftojnë të pijmë një aperitiv. Drejtohemi nga bari i hotelit, por njëri syresh ndalon dhe na thotë me mirëbesim që në atë lokal nuk mund të na qerasin me asgjë – është shumë i shtrenjtë – dhe na kërkon nëse mund të shkojmë në ndonjë lokal jashtë hotelit, ku do të ishin shumë të gëzuar të ngrinim një dolli së bashku.
Para se të shkonim për drekë te Demneri, hymë në një pastiçeri dhe blemë dy kuti të tëra me ëmbëlsira të ndryshme dhe shampanjë italiane. Daja e kujton mirë shtëpinë dhe hotelin e Xhavitit, kështu që në më pak se dhjetë minuta mbërrijmë aty. I biem ziles së një porte kryesore të një pallati të vjetër e të rrëgjuar. Një ndërtesë katërkatëshe me një fasadë të gjerë gati dhjetë metra. S’përgjigjet njeri dhe porta vazhdon të jetë e mbyllur, por dallojmë Xhavitin që na vjen përballë nga një rruginë anësore. E ndjekim përgjatë atij që na duket një shteg i errët mes dy ndërtesave dhe mbërrijmë në një oborrth po kaq të errët e të lagësht, nga i cili hyhet në shtëpinë e tij.
Ka dalë të na presë e rreshtuar e gjithë familja: e shoqja, nusja e djalit, i biri gazetar, e bija si dhe një mbesë. Prezantime formale, buzëqeshje kordiale, shkëmbim i sjellshëm mendimesh. Apartamenti i vogël është cit me mobilje, pasqyra, piktura dhe orendi të viteve ‘30, aq sa të duket se nuk mund të lëvizësh dot. Më së shumti ngjan me një magazinë të sendeve të përdorura se sa me një banesë apo që gjithsesi të bën të mendosh për banorë që sapo janë shpërngulur ose do të shpërngulen.
Tmerri im arrin kulmin kur na tregojnë banjon. Në një ambient të ngjashëm me një shpellë, është vetëm një sifon alla turka dhe një lavaman i vogël i gurtë; uji vjen brenda nga një depozitë e jashtme nëpërmjet një tubi gome ose e sjellin me kova.
Mezi arrijmë të shtrëngohemi të gjithë rreth tavolinës për të ngrënë drekë.
Pjata e parë është një si biçim supe perimesh, e dyta pulë furre me një lloj salce tradicionale me hudhra, tranguj dhe kos – që e përdorin pothuajse si shoqëruese në çdo pjatë – sallatë fshati dhe, në fund, ëmbëlsirë e bërë vetë me qumësht dhe oriz. Gjithë këto shoqëruar me ujë mineral, por jo verë.
Vë re që ëmbëlsirat tona nuk i vunë në tavolinë. Gruaja e Xhavitit na shpjegon që do t’i hanë me nge më vonë.
Nuk mund të mos mendoj edhe për një herë tjetër mbi varfërinë që po e gërmis Shqipërinë. Gjithsesi, ia heqim tapën shampanjës italiane dhe ngremë dolli për shëndetin, për miqësinë e rigjetur, për familjen dhe për të ardhmen.
I kërkoj me përulësi të zonjës së shtëpisë recetat e ushqimeve që hëngrëm pak më parë dhe që këtu po i përshkruaj thuajse besnikërisht.
Salcë me hudhra, tranguj dhe kos për gjashtë veta.
Qërojmë dhe presim në copa shumë të vogla dy tranguj të vegjël dhe u hedhim kripë. Grijmë shumë imët gjashtë thelbinj hudhre, shtojmë një lugë uthull, 200 gramë kos dhe i përziejmë, pasi u shtojmë edhe katër lugë vaj ulliri. Shërbehet në temperaturë të freskët.
Ëmbëlsirë me qumësht e sheqer për gjashtë persona. Delikate dhe e lehtë, është një ëmbëlsirë shumë e mirë.
Në një tenxhere hedhim gjysmë filxhani oriz dhe një filxhan ujë. I vëmë të ziejnë. Kur të shterrojë i gjithë uji, hedhim tre të katërtat litër qumësht dhe i përziejmë. Në një tenxhere tjetër hedhim 12 lugë sheqer, katër lugë të vogla miell misri dhe një pulqer vanilje dhe kanellë, shtojmë një çerek litër qumështi dhe i përziejmë. I bashkojmë përbërësit e dy tenxhereve dhe i vëmë të ziejnë derisa masa të dendësohet.
Shërbehet në temperaturë ambienti në kupa, me kanellë përsipër.
Reja e Xhavitit na sjell kafe turke që, edhe pse është mjaft ndryshe nga ekspresi ynë tradicional, ka të veçantën e vet. E pranojmë me kënaqësi. I vetmi kujdes që duhet për të shijuar këtë pije është ta lësh të ftohet për disa minuta e pastaj ta pish ngadalë, për dy arsye kryesore: njëra, që të mos digjesh keq fare dhe tjetra që të mos mbytesh nga llumi i fundit të kafesë që nuk filtrohet. Po të kesh parasysh këto dy gjëra, kjo kafe është e pijshme.
Rehatuar në kolltuk, Xhaviti fillon të rrëfejë peripecitë e veta dhe vuajtjet e mëdha që prej fillimit të diktaturës së Enverit.
Djali i Xhavitit duhet të shkojë në redaksi, por para se të ikë na jep adresën e studios ku duhet ta takojmë për regjistrimin, që nuk ndodhet shumë larg prej Dajtit.
Fjalët e Demnerit nxjerrin në pah mungesën absolute të demokracisë që ende nuk ka mbërritur në Shqipëri: liritë personale dhe zhdukjen e pronës private.
Nga pak të ardhura të jetës së tij si lojtar, Xhaviti, me ndihmën edhe të familjes, kishte mundur të blinte dhe të administronte një hotel që në kohën e jetës së tyre sportive kishte pasur si bujtës të vet edhe dajë Xhakomon.
Me ardhjen e diktaturës komuniste, të gjitha pronat u konfiskuan nga qeveria dhe u ndanë mes qytetarëve.
Familja e Xhavitit u gjend në mes të rrugës. Të ardhurat nga ajo pronë nuk ishin më. Për fat të keq, tani ndërtesa ishte si mos më keq, banorëve të së cilës u ishin caktuar ambientet e saj nuk kishin para për ta meremetuar dhe, edhe vetë qeveria nuk ia kishte fort ngenë.
Kështu që, ditë pas dite, Xhaviti e shihte hotelin e tij të shkatërrohej, pa mundur të bënte gjë.
Autoritetet i kishin dhënë atij dhe familjes së vet atë apartament të vockël e të rrëgjuar në të cilin jetonin si në baraka.
Tani qeveria ishte ndërruar dhe ai kishte shpresa që pronat e dikurshme t’u ktheheshin pronarëve të ligjshëm.
Me pikëllim në shpirt përshëndetemi me familjen dhe drejtohemi për nga studioja e regjistrimit. Vetmevete, shpresoj që Xhaviti të jetojë aq gjatë sa ta marrë edhe një herë hotelin e tij, ta shohë të meremetuar dhe të administruar sërish nga familja e tij.
Dielli po ulet në horizont dhe aty nga ora 17.00 takohemi me Xhavitin e ri.
Na pret në një studio të vogël mbushur me regjistrues, ekrane, telekamera, mjete të ndryshme, gazeta të përditshme, revista; duket punë e vështirë të lëvizësh në hapësirat që janë lënë pa u pushtuar.
Një mikrofon në stativ dhe një telekamerë e palëvizshme janë të mjaftueshëm për intervistën, e cila, po të montohej si duhej, do të transmetohej në edicionin sportiv të ditës tjetër ose të shumtën fare, në edicionin e të shtunës.
Xhakomon e pyesin se çfarë kujton nga përvoja e vet sportive.
“Në Gjirokastër nuk kishte shkolla italiane, ndaj prindërit e mi në vitin 1932 më dërguan në kolegj në shkollën italiane për djem në Korfuz. Bashkë me mua erdhën Aurelia dhe Vitaliano.
Isha dhjetë vjeç. Meqë nuk kisha qenë, më çuan në klasën e dytë fillore, por pas dy vjetësh e kisha kaluar tashmë edhe klasën e pestë.
Mbarova studimet e mesme dhe të larta në institutin teknik të Vëllezërve të Shkollave të Krishtera, derikur filloi pushtimi italian në 1939, kështu që u ktheva në Shqipëri, në Vlorë.
Përmes rrethit Garibaldi, në 1944 u organizua një ndeshje futbolli mes ushtarëve italianë dhe Flamurtarit, skuadrës së Vlorës.
Ditën tjetër presidenti dhe dy lojtarë të Flamurtarit më pyetën në doja të luaja me skuadrën e tyre.
Nuk mund të mos pranoja, sepse, për shkak të situatës politike, mund të më krijonte shumë probleme ky refuzim.
Për herë të parë Vlora fitoi kampionatin e Jugut – në atë periudhë kampionati i futbollit në Shqipëri ndahej në dy qarqe: Jug dhe Veri – ndaj na ra të ndesheshim me Shkodrën, që kishte fituar kampionatin e Veriut, por në fund Shkodra fitoi me rezultatin 1-0.
Më pas erdhi në turne skuadra ruse e Spartakut të Moskës, të cilën e kishte sjellë me njëmijë lëvdata qeveria shqiptare për të festuar fundin e luftës aty nga fundi i vitit 1945.
Për nder të lojtarëve të Spartakut u mbajtën festime të mëdha në Dajti, me ushqime nga më të zgjedhurat si tregues i mirëqenies, edhe pse në atë kohë në Tiranë as miell nuk arrije të gjeje dot.
Luajta kundër Spartakut, në ditët më vonë erdhën të më zgjidhnin ata të federatës shqiptare të futbollit që të luaja me Tiranën, gjithmonë kundër Spartakut.
Në të vërtetë, edhe pse humbëm të dyja ndeshjet kundër ekipit rus, arritëm ta mbanim kokën lart.
Menjëherë pas ndeshjes së dytë, pikërisht në pritjen e lamtumirës për skuadrën ruse në Dajti, më kërkuan të rrija e të luaja për Tiranën. Më vunë në dispozicion një dhomë në hotelin e Xhavit Demnerit, i cili më vonë u bë dhe shoku im më i ngushtë.
Nuk ma kishte shumë qejfi të rrija vetëm në Tiranë dhe iu luta edhe familjes sime të vinte. Pas disa javësh m’u plotësua dëshira dhe familja ime mundi të shpërngulej.
Na dhanë për banim njëfarë vile të vogël akoma e pambaruar jashtë Tiranës, pa korniza dritaresh; ca na u desh t’i mbyllnim me dru dhe karton.
Pasi fillova të luaja me Tiranën, po bëhesha një personazh i njohur edhe pranë tregtarëve, të cilët silleshin mirë më nënën time Ema, duke i ruajtur shpesh ushqimet bazë më të mira.
Trajneri i kombëtares, Brogiç, burrë shumë i apasionuar dhe inteligjent, meqë Ballkaniada e planifikuar ishte afër, kishte thirrur në stërvitje, përveç meje si portier, edhe lojtarët më në formë të kohës: Boriçi, Biçaku, Bule, Vathi, Llambi, Hirashi, Parapani, Demneri, Fagu, Gjinali, Dibra, Spahiu, Tapiri.
Meqenëse kisha mbiemër italian, nuk mund të luaja në një skuadër të huaj, ndaj vendosën të ma ndërronin dhe nga Xhakomo Pozeli u ktheva në Xhakomino Buzeli.
Në vitin 1946 u organizua e para Ballkaniadë në Shqipëri dhe kombëtarja jonë e futbollit duhej të përballej me atë të Rumanisë, Bullgarisë dhe Jugosllavisë.
Për këtë rast, qeveria shqiptare vuri në dispozicionin e skuadrave pjesëmarrëse një pallat në ndërtim në periferi të Tiranës.
Në çdo kat ishte sistemuar një ekip, ndërsa salla e ngrënies ishte e përbashkët.
Po këto kombe kishin edhe ekipet për femra që konkuronin në garat e atletikës së lehtë. Vajzat i kishin strehuar diku tjetër, por edhe ato hanin bashkë me ne.
Ndeshjet dhe garat, të cilat u ndoqën nga shumë vetë, u zhvilluan në fushën sportive Stafa, ndërtuar nga italianët.
Unë isha portier në stol, por meqenëse titullari kishte bërë disa gabime, trajneri më tha të dilja në fushë.
Kështu fillova të luaja si portier titullar kundër tre ekipeve konkurente: Jugosllavisë, Bullgarisë dhe Rumanisë.
Ekipi ynë fitoi ndaj atij të Jugosllavisë dhe për të festuar fitoren, u bë një pritje e madhe në Dajti me ushqime, kërcime e muzikë.
Na u dha çmim nga federata, siç na kishin premtuar, 25 napolona flori – rreth dhjetë milionë sot, por për Shqipërinë e asaj kohe ishte goxha shumë. Me ato para munda të blija një motor Guci, madje edhe më tepruan para të tjera.
Motorin tim e pëlqenin kaq shumë, sa një drejtues i Partisë Komuniste, Izet Jaho, ma merrte shpesh borxh dhe ma kthente kur t’i tekej. Unë isha i detyruar t’i hapja udhë lojës së ligë dhe të mos bëja zë për të shmangur ndonjë shpagim.
Me atë rast erdhi të na nderonte me vizitën e vet kreu i rinisë shqiptare, Naku Spiru, një shok i dashur, me të cilin kishim qenë bashkë në shkollën italiane të Korfuzit, edhe pse ishte disa vjet më i madh se unë.
Isha bash në treme të Dajtit kur hyri ai i shoqëruar nga agjentët e policisë shqiptare që i shërbenin si truproje.
U afrua dhe më përshëndeti tërë entuziazëm në emër të miqësisë sonë dhe pasi më uroi për fitoren e shkëlqyer, më pyeti në mund të më ndihmonte me ndonjë gjë.
Atëherë i kërkova nëse mund të më ndihmonte me një nder krejtësisht personal.
“Kunatin tim, si gjithë drejtorët italianë të bankave, e kanë futur në burg dhe ndërkohë që shumica janë liruar, ai akoma jo. Është akuzuar, ashtu si të tjerët, se ka dëmtuar financat e shtetit, për shkak se ka dërguar në Itali arin shqiptar. Në të vërtetë nuk ka bërë asgjë të keqe dhe nuk ka asnjë arsye se pse e mbajnë në burg.
Mund të ketë vetëm motive hakmarrjeje ose… shkëmbimi… me fjalë të tjera, peng”.
Naku më pyeti a isha i sigurt në fjalët që sapo thashë.
“Pa pikë dyshimi”, iu përgjigja. “Unë mund të rri këtu akoma, të luaj dhe të punoj, por ama atë, bashkë me të shoqen dhe të birin, dërgojini në Itali. Të lutem, bëj ç’të kesh në dorë”.
Më tha që do të përpiqej të më ndihmonte.
Pas pak ditësh morëm vesh lajmin e vdekjes së Naku Spirut. Një ndjenjë e fortë shtypjeje dhe pafuqie më bllokonte trurin, por duhej të reagoja dhe të shmangia rënien në dëshpërim dhe në panik. I vetmi njeri miqësor që mund të na ndihmonte njëfarësoj kishte vdekur. Shpjegimi zyrtar nga burime të qeverisë theksonin se Spiru ishte vetëvrarë pa dashje me një të shtënë ndërsa pastronte pistoletën e vet.
Me sa dukej, regjimit nuk i shkonte për shtat dhe kishin gjetur një mënyrë për ta hequr qafe.
Ishte komunist, por padyshim që Enveri nuk e honepste dot sepse ai kishte treguar njëfarë simpatie për italianët… madje dhe kishte qenë në shkollë me ta.
Iu bë funeral shtetëror me të gjitha nderet”.
Në dokumentacionin historik zyrtar shqiptar lexohet:
“Ministri i Ekonomisë, Naku Spiru, shpreh pakënaqësi, që pjesërisht i vjen nga Partia, për shkak të marrëdhënieve shumë të ngushta me Jugosllavinë. I akuzuar për nacionalizëm, Spiru shkarkohet dhe përjashtohet nga Partia dhe Hoxha, që është dhe sipërmarrësi i vërtetë i kësaj nisme, nuk lëviz as gishtin për ta mbrojtur. I akuzuar për ‘devijime shoviniste’, Spiru vetëvritet në vjeshtën e vitit 1947”.
“Tashmë isha i njohur dhe shpesh tregtarët më dhuronin miell, makarona dhe oriz.
Kur luanim ndeshje në transfertë jashtë shtetit – në Bullgari, Jugosllavi, Rumani – shokët e mi blinin çorape grash, këpucë, orë dore dhe parfume që më pas i shisnin sërish.
Ndërsa unë blija kakao, sheqer, biskota, mjaltë, etj. Kur drejtori i doganës kontrollonte valixhet dhe shihte këto ushqime, më bënte qejfin dhe më uronte, ngase besonte se më shërbenin për regjimin tim ushqyes sportiv.
Përkundrazi, të gjitha këto i merrja për familjen time, por sidomos për nipin tim Aldon.
Në atë kohë isha fejuar me një vajzë të bukur shqiptare që e quanin Lule, bjonde me sy të kaltër, dhe ndonjëherë sillja edhe nipin në fushë gjatë stërvitjeve.
Hera-herës dëgjoja nëpër rrugë: Xhakomino, Xhakomino! Kthehesha, por nuk më thërrisnin mua: ishin kalamajtë që luanin mesvedi.
Pa e dashur as vetë, isha bërë i famshëm.
Në Ballkaniadën e vitit 1948 trajneri ynë u ndërrua me një jugosllav me emrin Jeskiç (nëse nuk gaboj). Mbaj mend që fliste frëngjisht dhe që u ndjeva mjaft mirë me të. Gjithsesi, në Bratisllavë pësova dy gola dhe njëri më kujtohet veçanërisht mirë, pasi topi i gjuajtur ‘me zhytje’ po hynte nën shtyllë dhe unë po e vështroja thuajse pa lëvizur. Ndjeja se e kisha humbur atë antagonizëm të viteve të para: shqetësimet familjare dhe mungesa e motivimit nuk më linin të jepja më të mirën e mundshme në lojë. Pastaj, duhej dhe të ktheheshim në Itali…
Ç’të ardhme mund të prisja në Shqipëri? Megjithatë, po të më kujtohet mirë, u renditëm të dytët pas Jugosllavisë”.
Intervista mbaroi pak pas orës 17.00 dhe Xhaviti duket i kënaqur, shpreson ta transmetojë para se të kthehemi në Itali.
Rrugës për në hotel, bëmë një shëtitje jo si zakonisht dhe morëm një rrugë anësore nga Sheshi Skënderbej që quhej Rruga e Kavajës. Në të djathtën tonë u shfaq një pallat i vogël shumë i çuditshëm dhe shumëngjyrësh. Afrohemi gjithë kureshtje. Është një ndërtesë dykatëshe me një kullëzë qendrore; ngjyrë e bardhë e zbukuruar me larime të kuqe në hyrje, rreth kornizave të dritareve dhe në trenëzime.
Lexojmë gjithë habi tabelën e vënë në kollonën e djathtë të kangjellës: “Nunciatura Apostolike – Ambasada”. Përfundimisht jemi të habitur.
Kthehemi në hotel mes rinisë që ‘bëjnë xhiro’ përgjatë bulevardit të madh.
Po presim Pierxhorxhon dhe Tolin, që i kemi ftuar për darkë te Dajti.
Sapo mbërrijnë ata, shkojmë për një aperitiv, ndërkohë që Toli na thotë se ka porositur një taksi për ditën tjetër – i vetmi mjet i mundshëm për të shkuar në Vlorë pa rrezikuar shumë.
Aty do të takojmë personin që ka qenë në burg me tim atë dhe mund të shohim disa nga vendet ku kemi jetuar shumë kohë më parë.
Kalojmë nga bari i Dajtit, porositim aperitivë italianë dhe ulemi në sallon, ngjitur me restorantin, për të bërë muhabet.
Pierxhorxho është italian dhe ka një mandat dyvjeçar si drejtor i Cooperazione, ndërsa Toli është shqiptar i kulluar me origjinë nga Vlora, studion në universitet, e njeh shumë mire italishten dhe është i punësuar me kohë të plotë në Ambasadë. Që të dy e njohin pjesërisht historinë tonë dhe janë kureshtarë për odisenë hekakeqe të familjes sonë.
“Pra, Aldo, ti paske lindur në Shqipëri?” më pyet Pierxhorxho.
“Po, sigurisht, në Vlorë, në vitin 1945. Mezi po më durohet sa të shoh edhe një herë ato vende, por më duket se nuk do të mbaj mend asgjë. Në mendjen time ka vetëm ndonjë imazh pak a shumë të turbullt që ka të bëjë me vitin 1949, pak para se të riatdhesoheshim”.
Në muhabet futet Toli dhe vazhdon:
“Kur u thashë atyre të shtëpisë se në Shqipëri do të vinte djali i një drejtori banke të Vlorës, nëna ime u kujtua menjëherë për një zonjë të bukur, grua e drejtorit të bankës”.
Mbetem si i shastisur, nuk di ç’të them. Mezi mund të shkërbej një buzëqeshje miratimi. Pastaj pyes Tolin:
“Meqë ra fjala te Vlora, në ç’orë do takohemi nesër?”
“Taksia do vijë t’ju marrë te Dajti nga ora 09.00 dhe në atë orë do jem edhe vetë aty. U interesova edhe për motin, nesër do të jetë një ditë e ngrohtë e shkëlqyer”.
“Mirë, shumë mirë. Qenkemi me fat”.
Na thërrasin nga restoranti. Tavolina jonë është gati. Porositëm një gatim të mirë vendi, jo shumë të rëndë mbase.
Na shërbejnë qofte me oriz dhe mish. Është një pjatë tipike, e shijshme, me shije të rafinuar, ndoshta jo dhe aq e lehtë.
Receta në vijim është për gjashtë veta.
Përziejmë 500 gramë mish të grirë viçi, 150 gramë oriz, një vezë, një qepë të grirë jo shumë hollë, majdanoz të grirë, kripë dhe piper. I përziejmë mirë dhe formojmë qofte të rrumbullakëta në madhësinë e një arre. Mbushim përgjysmë me ujë një tenxhere, dhe hedhim pak gjalpë e kripë. Sapo të zjejë uji, hedhim qoftet dhe i zjejmë. Salca përgatitet veçmas. Shtrydhen dy limonë dhe u hidhen dy vezë e një tas lëng nga ai i qofteve. Përzihen këta përbërës bashkë dhe rrihen në enë. Hidhet dhe përzihet e gjithë masa mbi qoftet e nxehta, por me zjarr të shuar.
Si ëmbëlsirë na sjellin një tortë me kos: edhe kjo ëmbëlsirë nuk se është shumë e lehtë, por padyshim shumë e shijshme.
Receta në vijim është për katër persona.
Përzihen 300 gramë miell me një bustinë maja pluhur dhe pak kripë. Rrihen tre vezë në një tas dhe i shtohen 100 gramë sheqer dhe bëhet shkuma me të bardhat e vezëve, duke shtuar pak nga pak 500 gramë kos të trashë. Përzihen të gjitha derisa të përftohet një masë si krem. Hidhen në një formë për tortë të lyer me gjalpë dhe spërkatur me miell. Vihet të piqet përreth një orë në furrë me nxehtësi mesatare. Në të njëjtën kohë, shkrihen 100 gramë sheqer në lëngun e një limoni dhe dy lugëve ujë me zjarr të ulët derisa përftohet një shurup i trashë. Hidhet mbi tortë, futet edhe një herë në furrë për disa minuta dhe pastaj lihet të ftohet krejt para se të pritet dhe të shërbehet.
Gjatë darkës bisedojmë për ushqimet shqiptare, për ngjashmërinë dhe prejardhjen nga gatimet turke dhe greke. Në të vërtetë, këto tre vende kanë të përbashkët shumë gatime që përfaqësojnë ushqimin tipik të popujve të Mesdheut lindor.
Në fund na sjellin edhe gotën tradicionale tashmë të rakisë.
Përshëndetemi duke e lënë takimin me Tolin për ditën e nesërme.
vijon
Lexo edhe:
Një varr për Xhuzepe Terruzin – Parathënie e librit nga Agron Tufa
Një gur në muzeun e kujtesës – Parathënie e librit nga Gëzim Peshkëpia
“Brenga ime shqiptare”. Përtej detit, aty ku lind dielli – Përsiatje rreth librit nga Eugjen Merlika
