Do këndoj Italinë, atdheu në këngë

“Benvenuto il luogo dove si crede a tutto e non si crede affatto […]. Benvenuto il luogo dove tutto è calcolato e non funziona niente e per mettersi d’accordo si ruba onestamente, dove non c’è un grande amore per lo Stato ci si crede poco e il gusto di sentirsi soli è così antico […]. Dove tutto è melodramma con un po’ di indignazione […]. Il luogo, caso strano, sembra proprio l’Italia”.

Kantautorët italianë shpesh kanë kënduar temën e atdheut, por rrallëherë ka qëlluar të lexosh një portret kaq të kthjellët të Italisë. Për këtë i detyrohemi Giorgio Gaberit, këngëtarit milanez, që në tekstet e tij ka paraqitur gjithnjë me qartësi realitetin që e rrethonte. Kënga nga janë shkëputur vargjet e mësipërm është e vitit 1984 e titullohet “Ben venuto il luogo dove”.

Por shumë shpesh, tekstet e këngëve kanë qenë pasqyrë e ndjenjave që italianët, shumë italianë, ushqejnë për atdheun e tyre: nga një anë një përzierje retorike dhe triumfalizmi, që shpesh shkon deri në trash; nga ana tjetër sarkazëm që ndonjëherë shkon deri në zhgënjim e sharje civile.

Ndoshta sepse Italia është një shtet i ri, ndoshta sepse tek ne më e fortë se dashuria për atdheun është ajo për lagjen, qytetin e vogël, por fakti është që edhe vetë himni kombëtar ka një histori të vetën shumë të veçantë. “Fratelli d’Italia”, i shkruar nga Goffredo Mameli, hero i Risorxhimentos, në vitin 1847 dhe i muzikuar nga Michele Novaro, në vitin 1946 u adoptua si himn kombëtar i përkohshëm i Republikës Italiane dhe i përkohshëm është edhe sot e kësaj dite. Teksti sot duket “i vjetruar”, i përshtatet epokës kur është shkruar: retorik, i tepruar, disi më i lezetshëm falë muzikës që e shoqëron. Për më tepër, sot duket edhe kriptik: “stringiamoci a coorte siam pronti alla morte”. Pakkush e di që “coorte” ishte njësi luftarake romake, ndaj të qëllon shpesh të dëgjosh himnin me fjalën “corte” (oborr) në vend të “coorte”. Me këtë zëvendësim duket sikur himni i Italisë republikane i këndon simbolit të monarkisë. Meqë ra fjala, është për t’u përmendur që himni mbretëror, “La Marcia reale”, i kompozuar në vitin 1831 nga Giuseppe Gabetti, ka shumë ngjashmëri me atë të Mamelit të kompozuar 16 vjet më pas. Kështu ndërsa në himnin e republikës gjejmë: “Noi fummo da secoli calpesti, derisi, perché non siam popoli, perché siam divisi. Raccolgaci un’unica bandiera, una speme: di fonderci insieme già l’ora suonò”. Në atë të parin, të mbetërisë, lexojmë: “L’Alpe d’Italia libera del bel parlare angelico piede d’odiato barbaro giammai calpesterà finché duri l’amor di Patria fervido finché regni la nostra civiltà”.

Por ai që vërtet e teproi me retorikën, edhe në tekstet e këngëve, ka qenë regjimi fashist. Më parë se kushdo, Musolini kishte kuptuar që pëlqimi i njerëzve merret kryesisht duke i prekur drejt e në zemër: për këtë qëllim ngre institutin LUCE (L’Unione Cinematografica Educativa), që me kinoditarët e tij përçonte në popull nismat e qeverisë. E në këtë drejtim shkojnë edhe disa nga këngët më në zë të njëzetvjeçarit fashist. Le të kujtojmë këngën “Giovinezza”, nga viti 1924 himn zyrtar i partisë fashiste. E marrë hua nga një tekst i studentëve i vitit 1904, u përshtat në versione të ndryshme deri sa arriti në atë të vitit 1924 të Salvator Gottas, ku lexohet: “Salve, o popolo d’eroi salve, o Patria immortale! Son rinati i figli tuoi con la Fe’ nell’Ideale”. Dhe më tej: “ell’Italia nei confini son rifatti gli italiani, li ha rifatti Mussolini per la guerra di domani […] Giovinezza, giovinezza, primavera di bellezza, della vita nell’asprezza il tuo canto squilla e va! I poeti e gli artigiani, i signori e i contadini, con l’orgoglio d’italiani giuran fede a Mussolini”. Ka gjithçka brenda: populli i heronjve dhe i punëtorëve, krenaria kombëtare dhe ngritja në qiell e prijësit të ri.

Le të sjellim ndër mend edhe këngën “Faccetta nera”, e kompozuar me rastin e zaptimit të Afrikës Lindore: “Se tu dall’altipiano guardi il mare, Moretta che sei schiava fra gli schiavi, vedrai come in un sogno tante navi e un tricolore sventolar per te […]. Quando saremo Insieme a te, noi ti daremo un’altra legge è un altro Re […]. Faccetta nera, sarai Romana la tua bandiera sarà sol quella italiana!”.

Pas një orgjie patriotike retorike, nuk të çudit fakti që në dy këngët më të famshme të Rezistencës zhduket thuajse krejtësisht çdo referim ndaj Atdheut. “Bella Ciao” e vitit 1943 dhe “Fischia il vento” e vitit 1944, e para e përshtatur nga një këngë e mbledhëseve të orizit, e dyta e kompozuar nga Felice Cascione, theksojnë nevojën e çlirimit të vendit nga nazistët dhe të ndërtimit të një të ardhmeje më të mirë, por në të dyja nuk përmendet asnjëherë fjala Itali.

Pas luftës dhe për një kohë të gjatë, në tekstet e këngëve nuk do të flitet për atdheun. Do të mbizotërojë në mënyrë absolute dashuria. Edhe kur kantautorët do të nisin të shkruajnë këngë “të impenjuara”, Italia do të mbetet gjithnjë larg kompozimeve të tyre. Protagonistë të këngëve janë italianët, me frikën dhe mjerimin e tyre, por asnjëherë atdheu.

Këtë tabu e thyen në vitin 1979 Francesco De Gregori. Atë vit kantautori italian kompozon “Viva l’Italia”, baladë e trishtë ku vihen në dukje jo vetëm paragjykime që ka bota ndaj nesh (“Viva l’Italia, l’Italia del walzer e l’Italia del caffé”) dhe probleme të vjetra dhe të reja që torturojnë Italinë (“Viva l’Italia, presa a tradimento, l’Italia assassinata dai giornali e dal cemento […] Viva l’Italia, l’Italia del 12 dicembre” [masakra e sheshit Fontana]) por edhe aftësia për t’u ringritur: “l’Italia con gli occhi asciutti nella notte scura, viva l’Italia, l’Italia che non ha paura […] l’Italia con le bandiere, l’Italia nuda come sempre, l’Italia con gli occhi aperti nella notte triste, viva l’Italia, l’Italia che resiste”.

Megjithëse qëllimi i autorit ishte mjaft i qartë, në fjalët e tij dallohej një farë dykuptimësie, aq sa një parti atëherë neofashiste, Lëvizja Sociale Italiane (MSI), mendoi ta përdorte këngën si kolonë zanore të fushatës elektorale.

Ndërkohë tabuja kishte rënë dhe për Italinë, që atëherë, do të flitet sërish në këngë, dhe ndonjëherë rezultati do të jetë, dashje pa dashje, gazmor. Le të kemi parasysh këngët e Toto Cotugnos dhe të Mino Reitanos, dy nga përfaqësuesit më të njohur të fushës artistike popullore. Në vitin 1983 i pari paraqitet në festivalin e Sanremos me këngën “L’Italiano”. Është vërtet vështirë të gjesh një tjetër këngë me një përqëndrim kaq të lartë fjalësh bajate. Po të mos ishte e gjatë, do t’ia vlente të citohej e tëra. Por besoj se mjaftojnë edhe vetëm disa vargje, jam i sigurt që edhe të huajt e njohin mirë: “Lasciatemi cantare con la chitarra in mano lasciatemi cantare sono un italiano. Buongiorno Italia gli spaghetti al dente e un partigiano come Presidente […]. Buongiorno Italia con i tuoi artisti con troppa America sui manifesti con le canzoni con amore con il cuore con più donne sempre meno suore. Buongiorno Italia buongiorno Maria con gli occhi pieni di malinconia buongiorno Dio […]. Buongiorno Italia che non si spaventa e con la crema da barba alla menta con un vestito gessato sul blu e la moviola la domenica in TV […]. Lasciatemi cantare perché ne sono fiero sono un italiano, un italiano vero”.

E ç’mund të shtohet? I ka brenda të gjitha: një homazh presidentit të Republikës, atëherë Sandro Pertini, i dashur prej të gjithëve; makaronat, kitara, artistët dhe futbolli. Nuk mungon një pikë polemike kundër amerikanizimit të tepruar të vendit dhe një homazh i detyrueshëm kishës, edhe pse disi me shaka duke u kundërvënë gratë motrave.

Në festival nuk shkoi dhe aq mirë, nuk u rendit as ndër tri këngët e para. Por një referendum popullor i mbajtur menjëherë pas festivalit, e zgjodhi këngën më të bukur të atij edicioni dhe më pas kënga pati një sukses të bujshëm edhe në shkallë ndërkombëtare.

Pesë vjet më vonë, përsëri në Sanremo, e pati radhën Mino Reitano. Edhe ai nuk korri suksesin që priste, edhe pse, kundër çdo parashikimi, u rendit i gjashti me këngën e tij “Italia”: “Quest’Italia che respira sempre bella e c’è un perché. Questa gente le vuol bene questa gente è come me. Poi mi prende l’emozione per Firenze che sta là, per Venezia che si muove e l’eterna Roma è qua. Italia, Italia di terra bella e uguale non ce n’è Italia, Italia questa canzone io la canto a te. Un giardino dentro al mare contadina come me”.

Këngëtari kalabrez nderon Italinë e qyteteve, duke harruar çuditërisht të gjithë jugun, dhe në mënyrë të guximshme identifikon të gjithë italianët me veten duke ngritur në qiell, në një përzierje të padurueshme retorike e krenarie, origjinën e tij fshatare.

Më pas niveli i këngëve ngrihet ndjeshëm, falë kantautorëve që e vënë Italinë në qendër të kompozimeve. E bëjnë, siç po thoshim në fillim, në dy mënyra të tjera, ose me ndihmën e sarkazmit ose duke shprehur protestën, zhgënjimin, e duke përdorur deri sharjen civile.

Në rastin e parë bëjnë pjesë padyshim kënga e grupit “Elio e le Storie tese” “La terra dei cachi” e vitit 1996, ajo e Carlo Favas “L’Italia non legge” e vitit 2005 dhe ajo e Roberto Benignit, “Quando penso a Berlusconi” e vitit 1996.

Grupi i Elios e paraqiti këngën e tij në Sanremo. Kishin për qëllim të linin publikun gojëhapur dhe ia dolën më së miri. Me të dalë në skenë me tutat e praruara të tipit të astronautëve ia morën këngës: “Parcheggi abusivi, applausi abusivi, villette abusive, abusi sessuali abusivi; tanta voglia di ricominciare abusiva. Appalti truccati, trapianti truccati, motorini truccati che scippano donne truccate; il visagista delle dive è truccatissimo. Papaveri e papi, la donna cannolo, una lacrima sul visto: Italia si Italia no Italia bum, la strage impunita […]. Una pizza in compagnia, una pizza da solo: in totale molto pizzo, ma l’Italia non ci sta […]. Italia si Italia no, Italia la terra dei cachi”.

Kënga pati menjëherë sukses të bujshëm, fitoi vendin e pestë në festival dhe shiti një unmër të pabesueshëm kopjesh.

Carlo Fava ironizon me një nga veset më të përhapura të shumë intelektualëve italianë: sulmojnë rëndshëm të gjithë ata që mbyllen në shtëpi para televizorit për orë të tëra, por që fshehurazi bëjnë të njëjtën gjë edhe vetë: “Fede, Mentana, Giordano ma chissenefrega di Fernanda Pivano […] L’Italia confonde la storia e i suoi nomi Topolino con Gramsci, Nonna Papera e Manzoni. L’Italia continua a non leggere un libro e nemmeno il giornale. […] E invece io che finalmente torno a casa Indeciso fra il mio Agostino e il mio Montale nel dubbio mi sistemo sul divano solo un minuto di telegiornale”.

Ndërsa Benigni, me monologun e kënduar, duket sikur i përgjigjet drejtpërdrejt Berlusconit që kishte shkruar himnin e partisë së tij: “E Forza Italia è tempo di credere. Dai Forza Italia, che siamo tantissimi e abbiamo tutti un fuoco dentro il cuore un cuore grande che, sincero e libero, batte forte per te”.

Aktori toskan i përgjigjet duke kënduar: “Ah, che bellezza essere italiano quando al mattino l’aria s’improfuma, quando al barista chiedo da lontano ‘Augusto, un cappuccino senza schiuma!’. E mentre lo sorseggio mi ci beo e penso alla Madunina e al Colosseo e mentre penso al Ponte dei Sospiri senza volerlo vado su di giri. Penso ai Bronzi di Riace e il mio corpo si compiace e mi eccito parecchio quando penso a Ponte Vecchio. Ma poi penso a Berlusconi e mi si sgonfiano i coglioni”.

Për ta mbyllur, ato që sipas mendimit tim janë këngët më interesante: “Povera Patria” e Franco Battiatos, e vitit 1991 dhe “Io non mi sento italiano”, e Giorgio Gaberit e vitit 2003.

Kantautori sicilian, si i rrahur dhe i dëshpëruar, sulmon pa parë njeri në fytyrë të gjithë vendin e tij dhe veçanërisht qeveritarët: “Povera patria! Schiacciata dagli abusi del potere di gente infame, che non sa cos’è il pudore, si credono potenti e gli va bene quello che fanno e tutto gli appartiene. Tra i governanti, quanti perfetti e inutili buffoni! Questo paese è devastato dal dolore […] Ma come scusare le iene negli stadi e quelle dei giornali? Nel fango affonda lo stivale dei maiali”.

Ndërsa Gaber, në fund të fundit, tregohet më zemërbutë me Italinë dhe italianët. Fillon duke përmendur arsyet, që të gjitha të forta, për të cilat duhet të kesh turp që të jesh italian: “Mi scusi Presidente se arrivo all’impudenza di dire che non sento alcuna appartenenza. E tranne Garibaldi e altri eroi gloriosi non vedo alcun motivo per essere orgogliosi. Mi scusi Presidente ma ho in mente il fanatismo delle camicie nere al tempo del fascismo. Da cui un bel giorno nacque questa democrazia che a farle i complimenti ci vuole fantasia”.

Por përfundon këngën: “Mi scusi Presidente ma forse noi italiani per gli altri siamo solo spaghetti e mandolini. Allora qui mi incazzo son fiero e me ne vanto gli sbatto sulla faccia cos’è il Rinascimento […]. Mi scusi Presidente lo so che non gioite se il grido “Italia, Italia” c’è solo alle partite. Ma un po’ per non morire o forse un po’ per celia abbiam fatto l’Europa facciamo anche l’Italia […]. Io non mi sento italiano ma per fortuna o purtroppo per fortuna o purtroppo per fortuna per fortuna lo sono”.