Flokët e gjatë të katastrofës
Administrimi i kampit të refugjatëve iu besua, në atë kohë, Kryqit të Kuq; por rendi publik i ishte lënë ushtrisë për ta ruajtur, teksa një numër i madh organizatash katolike dhe shoqatash bamirëse laike përpiqeshin të ndihmonin me sa mundeshin, qoftë edhe në shemëri gjysmë-miqësore me njëra-tjetrën. Kjo qasje e shumanshme solli për rezultat një lloj kaosi sinergjik të tillë që vetëm italianët dinë ta krijojnë e më pas ta ftillojnë disi, duke i lënë të tjerët gojëhapur. Të ardhurit e sfilitur nga peripecitë në kalatat e portit të Barit e sidomos nga aventura e kapërcimit të detit ndërkohë u sistemuan me urgjencë të madhe në çadra fushimi dhe trupa shumëngjyrëshe e autoriteteve menjëherë u përfshi në baletin e përpjekjeve për të vendosur njëfarë rregulli në masën e meshkujve të kërleshur prej Shqipërie.
Në atë kohë unë punoja si mësues i shqipes pranë Institutit Oriental të Napolit, dhe pikërisht atje u kontaktova nga një shoqatë kulturore italo-shqiptare, e cila dëshironte të vendoste një prani mes refugjatëve në Capua, duke organizuar ndër të tjera edhe kurse të gjuhës italiane me të ardhurit, të cilat duhej t’i drejtoja unë. Presidentja e shoqatës, një zonjë fisnike me origjinë arbëreshe e shoqërisë së lartë në Napoli kërkonte përnjimend të bënte diçka për “vëllezërit” e vet të gjakut, të cilët i kish parë tashmë në reportazhet e stacioneve televizive lokale. Në ekranin e vogël, shqiptarët e Capua-s spikatnin me flokët e gjatë e të palarë që u vareshin rreth fytyrës e zverkut, mjekrat mbirë faqeve si bar i egër, mustaqet mbjellë me thërrime galetash. Që këtej dukej e arsyeshme që shoqata në fjalë, si hap fillestar të ndërhyrjes në jetën e kampit, të financonte udhëtimin vajtje-ardhje në Capua të një autobusi me floktarë nga Napoli. Meqë ato ditë ishte hapur fjala edhe se refugjatët kishin zënë morra ose i kishin kontrabanduar prej Shqipërie, ekipin e floktarëve e shoqëronte edhe një dermatolog a trikologjist i ulur mbi një arkë të madhe me qindra, në mos mijëra paketa të vogla me shampo kundër morrit.
E tepërt të them se, me të zbarkuar ne në kamp, shpërndarja e shampos përfundoi brenda pak sekondash me ndërhyrjen e ushtrisë me disa prej kampistëve që arritën të shtien në dorë një pjesë të madhe të paketave, ndërsa të tjerët që mbetën duarthatë. Ndërkohë, mjeshtrat floktarë e përgatitën me hijeshi të madhe një kënd të posaçëm në ajër të pastër, për t’u prerë flokët bijve të shqipes. Kaluan pesëmbëdhjetë minuta, njëzet minuta, gjysmë ore, por askush nuk po afrohej për t’u qethur. Refugjatët, që i kishin zgjatur flokët si simbol të lirisë së porsafituar, te gërshëra e berberit shihnin një metaforë të diktaturës së djeshme në Shqipëri. Pakkush besonte se cullufet e lyrshme, ende mpleksur me rërën e Durrësit dhe kripën e hidhur të Adriatikut, duheshin sakrifikuar për arsye higjienike, jo si ritual nënshtrimi ndaj autoriteteve. Prandaj edhe floktarët spitullaqë të Vomeros e çuan dëm një pasdite të tërë duke u shullyer në diellin e plogët të prillit, pse jo më shumë se 7-8 vetë u paraqitën për t’u katekizuar.
Një institucion total?
Pas ekzodit të parë të marsit 1991, në Itali ende sundonte vullneti i mirë për të ndihmuar në sistemimin e refugjatëve, pavarësisht nga alarmizmi madje histeria e mass mediave dhe problemet e krijuara nga paaftësia e vetë autoriteteve italiane për t’i bërë ballë situatës së krijuar. Të ardhurit u lejuan të hyjnë në Itali dhe të sistemohen në kampe dhe struktura të tjera, që në teori do të shërbenin si kapërcyell drejt integrimit të tyre në tregun italian të punës dhe në shoqërinë italiane më gjerë. Për fat të keq, masa dërrmuese e shqiptarëve u lanë në Jug të Italisë, në zona ku mundësitë për punësim ishin të papërfillshme. Autoritetet qendrore me kalimin e javëve e përqendruan kujdesin kryesisht në ruajtjen e rendit publik dhe në sigurimin e nevojave minimale për strehim, ushqim dhe higjienë; në një kohë që shoqatave kulturore dhe bamirëse u mungonte ekspertiza e nevojshme për t’u ofruar zgjidhje qoftë edhe të pjesshme problemeve të rënda të integrimit. Në këto rrethana, ndërmjetësimi u mbeti në dorë dy institucioneve tradicionale të Jugut të Italisë: kishës katolike dhe mafias.
Nga administrata e kampit dhe punonjësit e Kryqit të Kuq, megjithatë, nuk munguan përpjekjet për t’i sistemuar të ardhurit në mjediset e kampit dhe për të komunikuar me ta njëfarësoj. Ushtarakët, nga ana e tyre, kujdeseshin për logjistikën por edhe ndihmonin për të ruajtur kushte jetese të njerëzishme. Megjithatë, kampi i Capua-s mbetej në thelb një kamp përqendrimi, ose një strukturë e destinuar për zgjidhje të përkohshme të një emergjence civile, në pritje që autoritetet në Romë të ofronin zgjidhje të tjera më të përshtatshme, në mos më humane. Të ardhurit, nga ana e tyre, e kishin të pamundur të kuptonin arsyet e karantinimit brenda një trualli në thelb të mbyllur, pa kurrfarë mundësie për të marrë në dorë të ardhmen. Refugjatëve prej Shqipërie ende po u mohohej e drejta për të jetuar në Italinë normale, përtej kangjellave të kampit. Mbylltësia e kampit konotonte kështu një orvatje të pafrytshme për t’i dhënë zgjidhje hapësinore problemit të koklavitur të trajtimit të një mase paqësore mysafirësh të huaj, por të paftuar, brenda kuadrit ligjor përcaktuar nga ligji Martelli – krejt i pamjaftueshëm për t’i bërë ballë një krize humanitare të atyre përmasave. Edhe një komision që duhej të merrte në shqyrtim kërkesat për strehim politik harxhoi me orë e ditë të tëra duke marrë mërzitshëm në pyetje çdo shqiptar veçmas e individualisht, teksa strehimin politik duhej t’ua kish dhënë ose mohuar të ardhurve kolektivisht.
Komedia e çikërrimave
Kampi i refugjatëve nuk po funksiononte dot as edhe si interface komunikimi mes të dy komuniteteve: mysafirëve dhe të zotëve të shtëpisë. Vullneti i mirë për të ndihmuar nga ana e italianëve dhe për t’u integruar nga ana e shqiptarëve nuk mjaftonte për të kompensuar dallimet në mendësi dhe paragjykimet e ndryshme. Kryqi i Kuq, që kishte në ngarkim aspektet humanitare të krizës, dukej se besonte që situata do të përmirësohej duke u siguruar refugjatëve batanije, dysheqe, supë, çezma, nevojtore, letër higjienike, peshqirë, sapun dhe aspirina. Në të vërtetë, ndihma mjekësore në kamp s’kishte të sharë, madje një numër i madh refugjatësh patën shans të rregullojnë me atë rast edhe dhëmbët e dhëmballët në klinikën dentare të klasit të parë. Megjithatë, shumë italianë mes punonjësve të kampit nuk arrinin të kuptonin pse shqiptarët nuk po shprehnin asnjë lloj mirënjohjeje për trajtimin që po u bëhej.
Shoqatat bamirëse, nga ana e tyre, nuk i kursyen ndihmat materiale, por sipas mundësive dhe fantazive të tyre terapeutike. Depot e kampit u mbushën me gjithfarë artikujsh jashtë stine, si pallto të rënda me jaka peliçesh akriliku, mushama llastiku e çizme për ski e borë; artikuj të tjerë stok si fustane elegante e të tejdukshme ose me dantella të holla najloni, xhaketa ekstravagante për orkestrantë cirku e parkues veturash në hotelet, çanta të vogla grash me lëkurë lustrafine, komplete benevrekësh e pizhamesh mëndafshi deri edhe me skufje për kokën, doreza leshi e meshini për fëmijë e të tjera çerturina kësisoj, duke përfshirë edhe një kitarë të vërtetë e last not least me mijëra flakone me vitaminë C kundër skorbutit, thuase refugjatët po gatiteshin për ndonjë udhëtim rreth rruzullit tokësor, si Magelani. Shoqata “ime” solli ndër të tjera një tryezë të re pingpongu dhe një televizor gjigant, i cili u ndez vetëm pak herë, derisa një natë prej netësh grindja për telekomandën përfundoi në përleshje me thika dhe televizori megjithëse i pafajshëm u internua në një prej magazinave ku më pas u zhduk krejt prej inventarit, pas gjase i vjedhur prej italianëve vetë.
Ndërkohë, me rastin e kremtimit tradicional të Pashkëve, një lukuni dehëse zonjash aristokratike të pudrosura organizuan edhe një ceremoni prekëse për nder të refugjatëve shqiptarë në hipodromin e Napolit, me pjesëmarrjen e nuk di ç’bersalierësh dhe boyscout-ësh dhe koristësh faqekuq nga seminaret e jezuitëve dhe të një bande me bori farfuritëse që u nxori të gjithë të pranishmëve mallin e fashizmit dhe të balilave. Për fat të keq, asnjë s’ishte kujtuar të ftonte në festë refugjatë të vërtetë prej Capuas, prandaj trofeu i mrekullueshëm i një veze prej çokollate me përmasat e një bombe 500-librash të RAF-it britanik përfundoi në krahë të sime bije dyvjeçare, që me refugjatët e bashkonte gjaku, jo statusi.
