nga Gad Lerner
Në vagonin e trenit lokal Genova-La Spezia hyn duke u tundur sa majtas-djathtas me një karton Tavernello në dorë një plak gjysmë i dehur, i pakrehur, me kitarë në sup dhe një qen të lidhur nga pas. “Që kur gruaja më nxori nga shtëpia, thashë mjaft me libra, vetëm verë” bën ironi çakërrqejf dhe melankolik. Është gjerman nga Essen, prej vitesh rezident në Chiavarisikur divorci të mos e kish detyruar të bridhte nëpër Liguria. Ku fle natën?
Papritur i përhumburi xhindoset. “E di ç’më thonë në qendrat e pritjes? Drejtoju ambasadës gjermane, më thonë! Pranojnë vetëm ata klandestinët e qelbur aty, ata amerikanët e jugut e dhunshëm, arabët parazitarë. Me ç’të drejtë vijnë ata në shtëpinë tonë? E shiko ç’ndodh: po të mos jesh klandestin, nuk ke të drejta. Na duhet sërish Hitleri e Mussolini të bëjnë një spastrim”.
Në një atik të rehatshëm të Milanos luksoze është bashkëpunëtorja familjare boliviane ajo që u gëzohet kontrolleve të këtyre ditëve në tram e metro. E çuditshme, ajo u vu në rregull me dokumentet, për një fije floku, me senatoren e fundit, jeton me të fejuarin dhe një motër, të dy punojnë por janë pa dokumente qëndrimi. E megjithatë: “I kam frikë afrikanët, më bëhet qejfi që policia i ndalon ata klandestinë të dhunshëm, nuk janë as të krishterë, ka shumë në rrugën Padova ku kam shtëpinë”.
Nocioni i klandestinit është i rrëshqitshëm, gjen gjithnjë një tjetër për të vënë nën vete në shkallën e atyre që kanë të drejta. Aq më tepër në një vend si Italia që nuk njeh akoma kohë të saktë e procedura transparente në lëshimin e lejes së qëndrimit – ndërsa për shtetësinë as që s’bëhet fjalë.
Të paktën tri-katër herë kam qenë klandestin edhe unë në thuajse tridhjetë vjetët e kaluar si i paatdhe nga mbërritja ime në Itali deri sa m’u njoh e drejta e pasaportës trengjyrëshe, pas shumë refuzimesh dhe të marrë më në fund vetëm falë martesës. Kush ka bërë dhjetëra orë në radhë përpara zyrave të të huajve të kuesturave, për të zbuluar që praktika nuk ka shkuar përpara sepse në zyrën e Gjendjes Civile i kanë shtrembëruar emrin, dhe ka kryqëzuar shikimin e tij përgjërues me atë të një funksionari të rraskapitur, duke dëshiruar të korruptohet me pak gjë (në epokën kur imigracioni nuk ishte rrëmuja e sotme)… nuk mund ta harrojë kurrë atë siklet.
Kufizimi i përjetuar në lirinë e lëvizjes, stërmundimi apo pamundësia për të dalë nga jashtë, do të lënë në atë që i ka përjetuar dyshimin e të qenit akoma i parregullt, për një seri rrethanash të pandreqshme për shkak të të cilave fati të ka rreshtuar në serinë B. Klandestiniteti nuk mund të të futet nga jashtë, është një sekret ekzistencial që të brengos përpara se të njihesh nga “të rregultit” që ke përballë, dhe manifestohet në një refleks të kushtëzuar: të mendosh veten gjithmonë pa të drejta.
Kështu, para se të bëhesha italian e konsideroja privilegj faktin që Urdhri i Gazetarëve më lejonte të botoja artikuj me kontratë punësimi, duke më regjistruar në një “listë të huajsh” të posaçme që nuk vlente as për karrierë e as për kushtet e veçanta të pensionit të vlefshme vetëm për gazetarët italianë.
Festova të shumëpriturën shtetësi, në shkurt 1986, i mbrojtur nga pasaporta italiane, duke bërë një udhëtim përgjatë gjithë gadishullit e maskuar si imigrant pa shtëpi dhe në kërkim të një pune të përkohshme. L’Espresso e botoi me titullin: “Klandestini. Nga Sicilia në Lombardi, një redaktor i yni veshi petkat e një të huaji imigrant. Përjetoi kërkimin e përulur të një pune në të zezë, netët e kaluara nën qiell të hapur. Ja ditari i tij”. Kanë kaluar 22 vjet që atëherë, por jemi akoma aty, duke u marrë me klandestinin, që ndërkohë është përgjithësuar si makthi kërcënues. Prej mëse dhjetë vjetësh isha gazetar por vetëm në fund të vitit 1986, me një provim të posaçëm, korporata më pranoi në gjirin e saj si profesionist si bashkëkombës që u bëra. Madje më lejoi edhe promovimin nga gazetar i thjeshtë në të dërguar.
Nocioni i klandestinit gjatë këtyre 22 vjetëve ka marrë karakteristikat e një damke të mirëfilltë. Nj markë e konsoliduar në marrëdhëniet e përditshme që eksperimentojmë mes virtuales dhe reales. Televizioni na tregon me qëllim që të na vijë keq jetët e gjora të të mbyllurve në kampet e refugjatëve në mjerimin në anë të ndryshme të botës; më pas po të njëjtët sy të errët i gjejmë që na vëzhgojnë në autobusë ose në rrugë, në derë të shtëpisë. I braktisuri fiton kështu objektivisht një rrezikshmëri që nuk varet nga qëllimet e tij të mira apo të këqija qofshin,. Madje, pikërisht duke u vënë në vend të tij, dyshojmë që ai të mund të krijojë lidhje qetësisht me ne, pasi na ndan një hendek i pakapërcyeshëm: jo aq identiteti apo përkatësia komunitare, por te qenët apo jo titullarë të së drejtës së përfshirjes.
Luigi Manconi denoncon me të drejtë sa trashanik është ekuacioni imigrant-klandestin-kriminel, në bazë të së cilës harrohet që thuajse gjithmonë qytetari i huaj i parregullt ka hyrë në Itali me vizë turistike, ose është titullar i një lejeqëndrimi të skaduar, ndaj maksimumi mund të konsiderohet përgjegjës për parregullsinë, dhe aq më pak mund të quhet i rrezikshëm nëse punon. Por nuk duhet të habitemi që damka e klandestinitetit turbullon kaq thellë qytetarin italian, dhe shtyn politikanët e PDL-së dhe të PD-së të bëjnë garë në tv se kush është më efikas në garantimin e “dëbimeve të klandestinëve”. Sepse ruajtja e një pabarazie të drejtash mes titullarëve të shtetësisë dhe atyre që kërkojnë vetëm për nevojë të jetojnë në territorin “tonë” mund të vërë në siklet liberalët më koherentë, por perceptohet si nevojë jetike mbijetese nga të parët, titullarët e shtetësisë. Në esenë e tij Në kufijtë e demokracisë. Mundësi dhe rreziqe të universalizmit demokratik (Ai confini della democrazia. Opportunità e rischi dell’universalismo democratico), docentja e Teorisë politike Nadia Urbinati tregohet shumë e aftë të na vërë në siklet. Demokracitë liberale shpesh janë të detyruara të mbrojnë një nocion të vjetër të kufijve kombëtare, duke iu kundërvënë parimeve liberale që i frymëzojnë, duke kufizuar, me një fjalë, lirinë e lëvizjes, sikur nuk është pjesë e të drejtave themelore të njeriut t’i largohet urisë e mjerimit. Por nëse duan të mbeten demokraci, deri më sot nuk mund të heqin dorë nga një linjë ndarëse që veçon titullarët e qytetarisë politike.
Klandestiniteti është bartësi ekzistencial i pabarazisë, që edhe sot e kësaj dite nuk arrihet të zbutet: për të mbrojtur të drejtat tona, kemi nevojë të dimë që të tjerë pranë nesh nuk i gëzojnë. Na e tregojnë pa të keq qoftë vagabondi gjerman i nxehur me ata që i ofrojnë një strehë klandestinëve, qoftë bashkëpunëtorja shtëpiake nga Bolivia që kërkon më shumë kontrole ndaj afrikanëve të veriut por që në shtëpi të saj mban dy bashkatdhetarë të parregullt.
Nadia Urbinati e përshkruan emigrimin ndërkombëtar si një dilemë që bren deri në shpirt demokracitë perëndimore, “duke i kthyer në skenë kontradiktash të hapura mes parimeve të tyre të proklamuara të barazisë dhe politikave të tyre shtrënguese të natyralizimit dhe të pritjes së refugjatëve dhe të kërkuesve të strehimit politik”. Kam frikë se ky skrupull prek sot vetëm një grup akademikësh liberalë.
Kur tregoj se ç’mundim ishte përtëritja e lejeqëndrimit çdo vit, apo përpjekja për të marrë një vizë të atyre pak shteteve ku mund të shkoja, shoh vetëm mosbesim në fytyrat e personave përreth. Sepse asnjë nuk konsideron klandestin të huajin e parregullt që kujdeset për babanë, që i krasit pemët apo pastron pallatin ku banon. Klandestinët janë gjithmonë të tjerët: nxirrini të gjithë jashtë!
Vetëm në Itali i quajnë klandestinë, pasi fjalori ynë është i varfër dhe i trembur si vetë ne. Por tingëllimi i kalbur i fjalës klandestin flet më shumë për trazimin e ne “klandestinatorëve” sesa kushtet njerëzore të klandestinit, të cilët në Angli janë illegal immigrants, në Francë tashmë prej njëzet vjetësh quhen sans-papier, pra pa letra, si edhe në Spanjë, los sin papeles, ndërsa në Gjermani illegale Einwanderer (këta e kanë më seriozisht, shkelës kufiri). Në fund të fundit, vetëm italianët gënjejnë veten se mjafton të përdhosësh një fjalë për të shndërruar emigrantin, i cili në dritë të diellit është pa dokumente, në mishërim të së keqes, që “fshihet ditën”, në “clam dies tinus” të latinëve, në klandestin, që trafikon në errësirë si mamitë e aborteve “klandestinë” apo si terroristët që në “klandestinitet” ndërtojnë bomba e ngrenë prita. Për të mos u trazuar nga prepotenca e mjerimit të tyre, i klandestinizojmë me prepotencë. (f.merlo)
