Italianët në botë mes folklorit dhe paragjykimeve
Nga Massimo Canario
Më 7 nëntor 2006, në Shtetet e Bashkuara, në zgjedhjet e gjysmëmandatit për përtëritjen e Dhomës së deputetëve dhe të një pjese të Senatit. Demokratët dolën fitimtarë në të dyja degët e Parlamentit. Për pasojë të këtyre rezultateve, për herë të parë në Amerikë, një grua do të ishte presidente e Kongresit, pra do të mbulonte detyrën e tretë më të rëndësishme të shtetit. Por të rejat nuk mbarojnë këtu: gruaja në fjalë, Nancy Pelosi, është një italo-amerikane.
Historia e Shteteve të Bashkuara është mjaft e pasur me raste italianësh e pasardhësish të tyre që kanë bërë rrugë në fusha nga më të ndryshmet, duke mbajtur gjithnjë, të paktën me fjalë, lidhje me tokën mëmë. Këtë thonë kryesisht kur vijnë për vizitë në Itali, kur flasin me gazetarë italianë dhe, sidomos në rastin e politikanëve, në prag të takimeve elektorale, në kërkim të votës së komunitetit italo-amerikan, i shumtë në numër dhe i organizuar.
I pari dhe për shumë aspekte më i famshmi ka qenë Rudolfo Valentino. I lindur në Catellaneta, në provincën e Tarantos, emigroi në Amerikë ku pati një sukses të pabesueshëm si aktor. Ishin vitet e filmave pa zë dhe ai konsiderohet si një nga të parët seks-simbolet e historisë kinematografike. Në varrimin e tij, ai vdiq në vitin 1926 kur ishte vetëm 31 vjeç, bota u bë dëshmitare e një prej manifestimeve të para të histerisë kolektive, që mbahen mend në histori.
Që nga ajo kohë, mund të kujtohen vetëm në artin e kinematografisë figura të njohura si Marlon Brando, Brian De Palma, Robert De Niro, Leonardo Di Caprio, Dean Martin, Al Pacino, Martin Scorzese, John Travolta, e shumë e shumë të tjerë.
Edhe në fushën e politikës nuk mungojnë paraardhës të famshëm të Nancy Pelosit. Fiorello La Guardia ka qenë kryebashkiak i New Yorkut nga viti 1933 deri në 1945: ishte bir italianësh, kishte jetuar në Itali e Austri vitet e adoleshencës dhe fliste rrjedhshëm shtatë gjuhë; mes pasardhësve të tij të viteve të fundit mund të përmendim Rudolpf Giulianin, në krye të metropolit amerikan nga viti 1994 deri në vitin 2001. I dalluar për luftën e ashpër kundër kriminalitetit dhe për aftësitë organizative të nxjerra në dritë veçanërisht gjatë ditëve tragjike pas 11 shtatorit, ai është aktualisht një nga kandidatët republikanë më të besueshëm për zgjedhjet presidenciale të vitit 2008.
Këngëtarë si Frank Sinatra dhe Madonna, shkrimtarë si Mario Puzo, John Fante e Don Delillo, sportistë si Rocky Graziano e Joe Di Maggio, shtojnë radhët e italianëve të shquar, ku nuk mund të lëmë pa futur edhe emrat e kriminelëve të mëdhenj nga Al Pacino deri te Lucky Luciano dhe John Gotti.
Që të gjithë, në fushën e kompetencave përkatëse, janë shquar, fatkeqësisht edhe kriminelët. Por megjithatë stereotipi i picës dhe mandolinës vazhdon të përndjekë italianët e pasardhësit e tyre në botë.
Por ç’janë në të vërtetë italo-amerikanët dhe, në përgjithësi, italianët e shpërndarë në mbarë botën? Ç’mendim kanë për tokën mëmë? A është e mundur që janë akoma ajo përzierje folklori dhe stereotipash që na tregojnë reportazhet dhe serialët televizivë?
Shumë prej tyre nuk kanë qenë asnjëherë në Itali dhe atë që dinë e mësojnë nga televizioni apo artikujt e gazetave, por ku analizat nuk janë në rendin e ditës. Mafia vazhdon të konsiderohet si një nga produktet më të mëdha të eksportit italian. Sot, në Amerikën e Jugut, por edhe në Afrikë e në Lindjen e Largët, italianët janë të njohur kryesisht si kampionët e botës në futboll e për Ferrarin dhe, në ambiente më aristokratike edhe për modën dhe kuzhinën e mirë.
Edhe pse mund të dukemi tepër optimistë, mund të pohojmë që italo-amerikanët që kemi njohur deri më sot herët a vonë do të zhduken, qoftë edhe vetëm për arsye kohore; integrimi i tyre thuajse ka përfunduar, ashtu si ai i spanjollëve dhe shumë të tjerëve që kanë emigruar për fat më të mirë në fillim të shekullit të shkuar.
Tjetër gjë mund të thuhet për emigrantët e rinj, ata që nga viset më të varfra të botës mbërrijnë në Europë dhe në Amerikën e veriut gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit. Në këtë rast mund të gjejmë prirje që mund të na kujtojnë paraardhësit tanë të largët.
Në mërgim njerëzit ndihen të braktisur dhe pak të dashur nga tjerët dhe traditat janë një mënyrë e mirë për t’u dhënë zemër e forcë vetes, për të ndier më pak vetminë. Nuk do të kishte asgjë të keqe nëse dalëngadalë do të arrihet edhe të ndërveprohet me realitet e reja ku të mërguarit ndodhen. Simbolet identitare janë gjë e mirë, nuk përbëjnë në vetvete problem. Perçja për të cilën shpesh është diskutuar kohët e fundit, ndonjëherë edhe duke e tepruar, kur është një zgjedhje e lirë nuk mund të kthehet në problem për të cilin të flasë parlamentarja Santanchè në talk show të posaçëm televizivë.
Problemi i vërtetë janë getot ku shpesh përfundojnë emigrantët. E flitet për geto të mbyllur dy herë: nga një anë i mbyllim ne për t’u ndier më të sigurt: janë getot kulturore, jo të rrethuar nga mure të lartë por nga paragjykime dhe ndalime. Por shumë herë në këto geto jetojnë mirë edhe ata që duhet të bëjnë çmos për t’u larguar prej tyre. Edhe ata, shpesh, nuk duan të “infektohen” nga shoqëria që i rrethon.
Në Shtetet e Bashkuara, në Argjentinë, por edhe në Gjermani, Belgjikë, Australi, emigrantët italianë e brezit të parë nuk reshtën kurrë së foluri gjuhën e tyre. Nuk ishte vetëm përtesë e injorancë, por edhe një mënyrë për t’u dalluar nga të tjerët, një sistem, ndoshta i pavetëdijshëm, për të mos prerë tqë gjitha lidhjet me tokën mëmë. Por duke vepruar kështu përjashtonin veten nga shoqëria që i rrethonte e jetonin në një botë krejt të vetën, në të cilën shpesh, me kalimin e viteve, e kishin vështirë të hynin edhe vetë bijtë e tyre.
Të parët që njohën suksesin dhe që arritën të dalin nga kjo situatë ishin aktorët dhe sportistët dhe që në vitet ’30 një italo-amerikan u bë kryebashkiak i qytetit më të madh të ShBA-së.
Po të analizohet me kujdes, edhe situata e sotme është e ngjashme me atë të djeshmen: në Itali kemi sportistë e aktorë të suksesshëm emigrantë të brezit të parë, vetëm për të përmendur disa shqiptarë do të kujtonim Ambetën, Kledin, Taren apo Bogdanin. Shpresojmë që shumë shpejt të kemi edhe politikanë me prejardhje të huaj të njohur në nivel kombëtar. Në shkallë lokale janë hedhur disa hapa përpara.
Ngjasimet nuk mbarojnë këtu. “Italianët mafiozë” ishte akuza që më shpesh dëgjohej t’u drejtohej emigrantëve tanë nëpër botë. Sot, me të njëjtin përgjithësim injorant, konsiderohen terroristë të gjithë arabët që ndodhen në vendin tonë dhe kriminelë të gjithë emigrantët në përgjithësi. Akuza absurde atëherë, dhe po aq absurde sot.
Do të nevojiten akoma 30, ndoshta 50 vjet, por herët a vonë Roma do të ketë kryebashkiak me ngjyrë apo me prejardhje shqiptare. Po të mendojmë që në Itali ende nuk kemi pasur kënaqësinë të shohim një grua në krye të shtetit e kuptojmë më së miri që rruga është akoma e gjatë dhe padyshim plot të papritura dhe gabime nga të dyja palët. Por historia shkon përpara dhe nuk do të mund ta ndalojnë as paragjykimet tona e as tmerri i fondamentalistëve.
Massimo Canario
