Nga Rando Devole
Romani “Due volte stranieri” (Dy herë të huaj) i shkrimtares Ismete Selmanaj Leba u kushtohet të gjithë emigrantëve që u është dashur të ikin nga vendi i vet. Në fakt, plot emigrantë, në një mënyrë ose një tjetër, mund të pasqyrohen në faqet e librit. Kemi të bëjmë me histori emigrantësh, ose më mirë me shumë histori emigrantësh, që sillen qark ngjarjeve të dy shoqeve, që për arsye të ndryshme e lënë pas atdheun dhe shkojnë në Itali.
Mirela largohet së bashku me burrin pas një ndodhie dramatike në shkollën ku jepte mësim. Një nxënëse e saj në Shqipërinë e trazuar të asaj periudhe rrëmbehet nga një bandë e armatosur keqbërësish. Pavarësisht kundërshtimit të saj, Mirela mbetet thellësisht e shokuar dhe e brengosur, duke e ndjerë veten në faj ngaqë nuk e shpëtoi dot vajzën e re.
Pasi shkon në Itali kërkon shoqen e saj Dorinën, që ishte larguar nga Shqipëria me anijen “Vlora” gjatë eksodit në drejtim të brigjeve puljeze. Vajzë e rritur mes shumë vështirësish, sepse vinte nga një familje të persekutuarish politikë nga regjimi komunist. Por vështirësitë e Dorinës nuk kanë sosur, të tjera probleme e presin në Itali.
Ngjarjet zhvillohen në vendin fqinjë, por vendi i nisjes është shumë i pranishëm në faqet e librit dhe jo vetëm në trajtë digresionesh e kujtimesh. Shqipëria nga ku janë nisur protagonistet është ajo viteve 1990. Emigrantët ikin nga vuajtjet që ka shkaktuar regjimi më i egër i Europës lindore, sikurse nga trazirat e shumta që karakterizuan atë dhjetëvjeçar. Personazhet e romanit kanë shumë dëshirë të rrëfehen, ta tregojnë historinë e vet, çka e bëjnë me një gjuhë të thatë e të prerë. Edhe krahasimet që bëjnë me jetën në vendlindje është njerëzisht e kuptueshme. Shpesh zakonet e traditat ballafaqohen me realitetin e ri, jo pa habi, keqkuptime e kundërshti.
Por jeta e emigrantit nuk është aspak e thjeshtë. E dëshmojnë disa personazhe të romanit që hasin në vështirësi pafund: diskriminime, indiferencë, racizëm, poshtërime, hipokrizi, cinizëm, injorancë, paragjykime … Shtohet edhe burokracia që shikon tek emigrantët qytetarët e kategorisë B. Pastaj janë edhe historitë e dhimbshme të grave të keqtrajtuara që duhet të luftojnë edhe me një farë mentaliteti maskilist e patriarkal.
Jeta e emigrantëve do të ishte e skëterrshme, si realiteti i vendlindjes, sikur të mos ishin njerëzit e mirë, “engjëjt” siç i quan protagonistja, që i mirëpresin dhe i ndihmojnë me bujari të jashtëzakonshme dhe luftojnë për të drejtat e tyre.
Mirela ia del ta gjejë shoqen e saj Dorina, por edhe nxënësen e saj Ana, e rrëmbyer nga bankat e shkollës në Shqipëri. Janë histori për t’u lexuar, histori për të reflektuar. Sigurisht kemi të bëjmë me një roman “femëror”, jo aq për autoren se sa për personazhet dhe historitë e grave dhe vajzave që përshkruan, ku nuk mungojnë brezat e dyta.
Personazhet e librit nuk janë vetëm shqiptare dhe italiane, ka edhe nga kombësi të tjera, por që duken të gjithë të lidhur nga vuajtjet, nga të ndjerit të huaj e nga ndryshmëria, që shpesh perceptohet si problem e jo si pasuri. Megjithatë, romani nuk është pesimist e nuk mund të ishte i tillë në një botë ku ekziston edhe mirësia e dashuria.
Romani është i mbushur me proverba shqiptare dhe thënie të urta të gjyshes, që ofrohen shpesh e me përpikëri nga rrëfyesja, si një farë udhërrëfyesi shpirtëror, busull në detin e hapur të jetës, ose një farë harte vlerash që e ndihmon të rrugëtimin e saj migrator. “Kur gjen mësime të urta, bëji të tuat, flutura e gjyshes”, kujton protagonistja e romanit dhe rrëfen se kur ishte fëmijë nuk e kuptonte deri në fund se fjalët e gjyshes së dashur ishin thesare të rralla, një filozofi e tërë e përmbledhur në pak rreshta të arta. Duke parafrazuar fjalinë e fundit të romanit mund të thuhej se të gjitha gjyshet e botës janë njëlloj.
Titulli i romanit: Due volte stranieri
Autorja: Selmanaj Leba Ismete
Botuesi: Salento Books
Ky shkrim është botuar fillimisht në italisht nga revista “Confronti“. Për ta lexuar klikoni këtu.
