Kjo që po tregoj është një pjesë e vogël e jetës sime, në ditët e para dhe të vështira të emigrimit.
Tanimë kanë kaluar shumë vjet, dhe shumë e shumë kujtime i mbaj në zemër.
Nga Vladimir Koçiraj
Ideja për t’u larguar nga Shqipëria më lindi në muajt e fundit të vitit 1990 dhe në fakt para se të merrja rrugën për në Itali, natën e fundit të vitit mora atë të Greqise, ku qëndrova pak më shumë se 20 ditë. Nga fundi i janarit të vitit 1991 u riktheva në Shqipëri dhe zbulova se disa prej anijeve të peshkimit kishin filluar të largoheshin nga Vlora drejt brigjeve italiane. Në shtëpi gjeta nënën time të sëmurë, ajo vuante nga mëlçia dhe merrte një kurë të vazhdueshme. Largimi im e kishte prekur shumë dhe e kishte lënduar në zemër, unë isha djali i saj i vogël. Gjashtë muaj më vonë ajo ndërroi jetë kur unë tashmë ndodhesha në Itali. Këtë gjë e mësova dy muaj mbasi ajo nuk ishte më. Vëllezërit e mi nuk ma thanë duke menduar se unë do të kthehesha në Vlorë e nuk do të mund të ikja më. Nënës sime i kam dedikuar një këngë që titullohet “Më fal o nënë!“ kënduar si në shqip dhe në italisht, për të cilën në festivale dhe konkurse të ndryshme jam vlerësuar me disa çmime.
Ditën që u largova nga shtëpia nëna ime mendonte se unë po shkoja në qytet për të çuar një fejton pranë redaksisë së gazetës Zëri i Vlorës me të cilën bashkëpunoja dhe që në mbrëmje do të kthehesha përsëri në shtëpi. Ishte veç një gënjeshtër e imja.
Historia ime i ka të gjitha brenda: vuajtjen, trishtimin, gëzimin, arsyen, qëllimin, mundimin, bukurinë e rrëfimit. Historia ime është ajo e gjithë shqiptarëve që morën rrugën e kurbetit. Duket sikur është e ngjashme me të tjerat, por kur e dëgjon me vëmendje kupton që kjo histori më përket vetëm mua.
Kanë kaluar 20 vjet dhe unë përjetoj ato momente sikur të kenë ndodhur dje.
Fillimisht kam shkuar në Triport në zonën ku ndodhej kompleksi i Sodës Kaustike në Vlorë, sot quhet Porti i Ri. Ka qenë një numër shumë i madh njerëzish që kërkonin të largoheshin. Aty ndodhej një rimorkiator dhe dy fuçi të mëdha që në gjuhën e detarëve quhen maune, ato tërhiqeshin nga rimorkiatori dhe përdoreshin për transportin e gurit nga gadishulli i Karaburunit për ndërtimin e Portit të Ri. Dhe maunet e detit ishin plot e përplot me njerëz. Që ta mendosh sot është çmenduri të niseshe me ato mjete dhe në atë mënyrë. Për fat të mirë (dhe këtë e them me bindje të plotë), rimorkiatori kishte probleme në motor dhe nuk u nis në momentin që ishin të lidhura mbas tij maunet plot me njerëz që sot pra do t’i quaja njerëz të luajtur mendsh. Kam pritur aty në port gati një javë për t’u nisur, gjë që nuk u realizua pasi ata që drejtonin rimorkiatorin në momentin që e rregulluan thanë se do të bënin një provë në det duke u shkëputur për momentin nga ato maunet. Kështu që rimorkiatori doli nga moli dhe humbi në kaltërsinë e Adriatikut pa u kthyer më pas. Mbi të ishin gati 800 vetë, njerëz që qëndronin edhe në majë te direku. Ai kishte një kapacitet për vetëm 150 persona. Pas tri ditësh morëm vesh se, para se të mbërrinte në Itali, rimorkiatori fillimisht kishte shkuar në Ulqin. Mendo sa të aftë ishin ata që e drejtonin!
Disa persona të tjerë mundën të largoheshin nga moli drejt ishullit të Sazanit me një nga ato fuçitë gjigante që përmenda më lart. Si lopata përdornin degë pishe që morën nga pylli aty afër. Dhe ata qëndruan për disa ditë në det të hapur. Kur takova një shokun tim në një kamp në Monopoli pas afro një muaji që ndodhesha në Itali, kujtoj që kishte akoma buzët e plasura. Ai ishte njëri prej atyre që ndenjën për disa ditë në det, pa bukë dhe pa ujë. Pinin ujë deti.
Unë qëndrova në tokë, anës detit. Bashkë me shumë të tjerë, pritëm dhe tri ditë aty tek Porti i Ri por nuk u bë asgjë. Ato net kanë qenë shumë të ftohta, ndiznim zjarre për t’u ngrohur dhe nuk flinim gjumë. Hanim vetëm bukë thatë, edhe atë kur e sillte ndonjëri që vinte nga Vlora ose nga Narta. Dhjetë ditë pa u larë dhe pa u ndërruar. Familja ime dinte vetëm që unë isha larguar nga shtëpia dhe asgjë tjetër. Në Port të Ri nuk erdhi më asnjë anije, mbaj mend që erdhi të na bënte propagandë dhe të na bindte që të ktheheshim mbrapa i ndjeri Azem Hajdari. Ne e kishim mendjen të mbushur, donim vetëm të largoheshim.
Më në fund vendosëm të iknim që aty, të shkonim në Vlorë. Isha me Agimin, kunatin e motrës sime. Të dy bashkë, në xhep kishim vetëm 20 lekë të vjetra, sa për të blerë 2 pitë. Në këmbë mbaja veshur një palë kambale (këpucë ushtarake), në trup, këmishë dhe një palë pantallona të prera dhe të qepura nga unë. (Në ato vite kur frekuentoja shkollën e mesme, punoja në shtëpi edhe si rrobaqepës).
Atë natë që sapo ishim kthyer në qytet u ndaluam në një lulishte pranë portit të Vlorës dhe vështronim një grup njerëzish që luanin me zare. Shtëpia ime ishte në fshat, (Treblovë quhet fshati im), por mua as që më shkonte ndërmend të kthehesha atje.
Në një moment u dëgjua një zhurmë makine, kthyem kokën dhe pamë dy kamionë plot me njerëz që udhëtonin drejt Ujit të Ftohtë. Më vonë erdhi dikush dhe na informoi se në Himarë ndodhej një anije që po bëhej gati të nisej për në Itali. Ata që ishin nga qyteti u futën në një lagje aty tek Aulona e vjetër dhe folën me një burrë që kishte një makinë të mbuluar që transportonte punëtorët e naftës. Ai burri, për të na çuar në Himarë donte 2 mijë lekë për njeri. Bëheshim të gjithë 11 veta. Për Agimin pagoi një kushëri i tij. Unë isha i vetmi pa lekë. Iu luta shoferit të më merrte dhe mua, por ai nuk pranoi. Ngela në tokë. Në kohën që makina u nis vrapova mbas saj deri sa u kapa për spondi. Agimi më ndihmoi të ngjitesha lart. Zemra më rrihte fort, kisha frikë se mos shoferi ndalonte dhe na numëronte dhe njëherë. Atëherë nuk di se çfarë do të bëja, sigurisht që do të ngelesha rrugëve, larg nga shtëpia. Për fat ai nuk ndaloi deri sa na çoi në destinacion. Aty në Himarë kishte dhe njerëz të tjerë, mes tyre disa oficerë dhe ushtarë të armatosur.
Anija ishte një anije peshkimi e Sarandës, e cila nuk ishte për në Itali por thjesht ishte ankoruar disa qindra metra pranë molit. Në qytetin e Himarës nuk kishte ngelur këmbë njeriu, kishin ikur të gjithë në Greqi. Mes njerëzve të grumbulluar pranë molit ndodheshin disa peshkatarë dhe detarë nga Vlora. Nuk kishim me çfarë të shkonim tek anija e ankoruar në ujë pak më tutje. Diku në një rrugë aty afër ishte i parkuar dhe i braktisur një kamion të cilit i premë një gomë dhe i morëm kamerdaren. E frymë dhe mbi të hipën tre detarë vlonjatë të armatosur të cilët gjetën në gjumë ekuipazhin e anijes nga Saranda. Morën anijen dhe e afruan në mol ku hipëm të gjithë. U nisëm nga ora 4 e mëngjesit, ishte e premte 8 mars 1991. Deti ishte si i tërbuar, frynte erë. Spiranca e anijes nuk mblidhej dhe rrezikonte dëmtimin e helikës. U vendos të prihej zinxhiri i spirancës, gjë jo shumë e lehtë. Njëri prej detarëve sarandjotë mbante në dorë një skrapellë të mbështetur mbi zinxhir, dikush mbante një fener që bënte dritë dhe një tjetër qëllonte me varre mbi skrapellë. Djali nga Saranda rrezikonte të humbiste dorën. Megjithatë, mbas disa peripecish jo të lehta zinxhiri u këput dhe spiranca ra në fund të detit.
Kishin kaluar jo më shumë se dy orë kur fillova të ndieja në stomak lëkundjet e anijes, po më zinte deti. Gjë që nuk kisha provuar ndonjëherë. Ishte e tmerrshme! Dallgët ishin aq të larta dhe të forta sa përplaseshin në anën jugore të anijes, kalonin mbi të dhe lagnin të gjithë ata njerëz që ishin mbështetur në anën tjetër.
Njëri nga oficerët që braktisën repartin ushtarak pranë molit të Himarës ishte një kushëri i nënës sime nga Mallakastra, ai më sistemoi në kuçetë bashkë me gratë dhe fëmijët. Aty brenda bënte shumë ftohtë. Batanijet ishin të lagura dhe kështu që nuk mund të mbuloheshe me to. Stomakun e kisha bosh, nuk kisha çfarë të villja por vazhdoja ta bëja atë pa nxjerrë asgjë nga goja. Situatë me të vërtetë e vështirë. Duke e ditur që Italia ishte mbushur plot me shqiptare të zbarkuar ditë më parë mendonim të vazhdonim udhëtimin tonë drejt Spanjës, të paktën kështu diskutohej. Por me atë det të llahtarshëm nuk di deri ku mund të arrinim. Unë po vuaja aq shumë sa edhe vdekja nuk më trembte. Nuk dëshiroja gjë tjetër veç të arrija në breg, nuk kishte më rëndësi se në cilën anë.
Mbas 8 orë peripecish të paimagjinueshme ishim përballë me portin e Otrantos ku për fat të keq tonin nuk futeshim dot pasi kishte shumë det dhe nuk mund të ankoroheshim. U nisëm drejt veriut për në Brindisi. Udhëtuam për 4 orë të tjera.
Lexo edhe: Mars 1991, udhëtimi im i vështirë drejt Italisë / 2
