In memoriam
Ishte 28 marsi i vitit 1997, kur anija italiane Sibila fundosi “Katër i Radës”. Vdiqën të paktën 108 shqiptarë. Ata vdiqën, sepse autoritetet italiane në 1997, kishin vendosur të përdornin të gjithë flotën për të ndalur varkat shqiptare. Vdekja e tyre rrezikon të kthehet në një nga historitë e misterit “all’ italiana”. Prokuroria e Brindizit, së cilës i ishin ngarkuar hetimet në prillin e 1998, ka kërkuar arkivimin e çështjes. Si shkak është nxjerrë pamundësia për të hetuar dhe qyrku i fajit që s’do ta veshë njeri. Sot, të vdekur e të mbijetuar rrezikojnë të mos ta gjejnë kurrë drejtësinë
nga Maria Pace Ottieri, Diario 2003
Familje të tëra me gra e fëmijë ishin nisur në tre të pasdites së 28 marsit 1997 nga porti i Vlorës, në bordin e “Katër i Radës”, një motovedetë ushtarake jashtë përdorimit, e ndërtuar 35 vjet më parë për një ekuipazh prej 9 marinarësh. Tamam atë mëngjes, në televizionin italian, dikush nga “pasagjerët” ka dëgjuar një përfaqësues të Acnur-it ta deklarojë antikushtetuese bllokadën detare të vendosur nga Italia dhe në nxitim e sipër e ka marrë si mesazh që çelte rrugën. Që prej një jave Italia kish nxjerrë flotën në Kanalin e Otrantos për të ndaluar barkat shqiptare që largoheshin nga atdheu tashmë në prag të luftës civile. Rënia e piramidave financiare kish djegur dy miliardë dollarë në pak muaj, duke lënë në prag të urisë mijëra shqiptarë që kishin shitur tokën dhe gjënë e gjallë nën mirazhin e interesave që shkonin deri në 300 për qind. Popullata është në revoltë, komitete të pakënaqurish, banda të armatosura, kanë marrë kontrollin e qyteteve dhe gjithkund është përhapur një klimë terrori.
“Katër i Radës” është mbushur deri në grykë, pasagjerët i kalojnë të njëqind e dyzet vetët në momentin e nisjes. Nga pas i ndjekin vështrimet ziliqare të turmës së mbetur në breg e që qan rastin e humbur. Në kuvertë, nën një valë euforie, dikush hap fjalë se mjaft të kesh një flamur të bardhë dhe anijet italiane të shoqërojnë deri në portin e Brindizit, dhe flamurë të bardhë vendosen dy, një në bash e një në kiç të anijes. Motovedeta sapo ka kaluar kepin e Karaburunit, kur sheh të afrohet fregata italiane Xefiro, që ishte vendosur pas ishullit të Sazanit. Anija sillet rrotull “Katër i Radës” dhe altoparlantët i ftojnë pasagjerët të kthehen mbrapsht, megjithëse ende lundrojnë në ujëra shqiptare. “Katër” nuk ndalet, vazhdon të përparojë përkah brigjeve puljeze, ndërsa anija Xefiro vazhdon t’i sillet rrotull si ndonjë peshkaqen, deri kur, rreth orës 17.30, ndalet për së gjeri, pranë kiçit të “Katër i Radës”, për t’i lëshuar udhë një anijeje tjetër më të vogël dhe më të përshtatshme për manovra të tilla luftarake. Eshtë Sibila që afrohet duke krijuar rrathë gjithnjë e më të ngushtë, aq sa pasagjerët e “Katër i Radës”, arrijnë të dallojnë qartë njerëz me veshje ushtarake maskimi në urën e anijes. Njëri prej tyre u drejton një mitra të lehtë, ndërsa një marinar tjetër i fotografon. Nga ajri, ndërkaq, fluturon ulët një helikopter i Marinës, një pilot i filmon nga lart, më pas u drejtojnë një far dhe menjëherë më pas dritat e anijes italiane, të gjata dhe fare pranë, ndriçojnë e bëjnë ditë urën e “Katër i Radës”.
Gjëmim i tmerrshëm
Në orën 18.45 helikopteri largohet, pasagjerët shohin nga larg, në errësirë dritat e Xefiros. Sibila duket sikur është zhdukur, kur papritur e shohin tek përparon drejt tyre, me gjithë shpejtësinë dhe drita të shuara. Dikush mendon se ka mbërritur rimorkiatori, bërtet e hidhet përpjetë nga gëzimi. Por iluzioni zgjat pak, një zë me megafon ripërsërit mesazhin që kish dhënë më parë Xefiro: “Kthehuni mbrapsht!”. “Kthe timonin se po na vijnë sipër”, bërtet në një çast dikush mbi anije: në anë, pranë kiçit, bashi i anijes Sibila godet Katër i Radës duke e detyruar të rrotullohet rreth vetes. Goditja ndiqet nga një tronditje e madhe, shumë trupa hidhen jashtë, të tjerë rrëshkasin në ujë si të qenë kukulla prej lecke. Anija ngjitet, gjithnjë e më sipër, e pastaj bie me një gjëmim të tmerrshëm. Nga qielli bien si shi hekurishte, llamarina, xhama, copa druri. Krenar Xhavara, një ndër 34 të mbijetuarit, kujton fluturimin pafund në terr, e pastaj përplasjen e dhunshme me ujin kallkan, ndjesinë e të lëvizurit të këmbëve, pa mundur të ngjitet në sipërfaqe, shijen prej acidi të ujit të ngopur me naftë. “Katër i Radës” qëllohet edhe një herë, pak më përpara. Këtë herë përmbyset, pasagjerët përfundojnë në ujë, Sibila bën “indietro” dhe largohet, ata që nuk dinë të notojnë kacavirren mbi anijen e përmbysur. Në kuvertë gra e fëmijë po mbyten nën ujë si minj të zënë në çark.
Ora 19.03. Katër përmbytet, një grup notarësh të aftë, të gjithë nga Vlora, notojnë në errësirë, për rreth njëzet minuta drejt Sibilës. Nga anija zbresin një barkë shpëtimi që mbledh katër kufoma dhe ndonjë të mbijetuar, të tjerë ngjiten në bordin e një barke të dytë shpëtimi që varet nga anët e Sibilës, por që nuk është lëshuar në det për t’ju ardhur në ndihmë. Me të mbërritur portin e Brindizit, karabinierët dhe policia ngarkojnë të mbijetuarit, me forcë, në autobus, larg nga gazetarët që presin në molo të flasin me ta. “‘Në rregull, në rregull’, thoshin”, tregon sërish Krenar Xhavara, “‘mund të shkoni’”. Ishim kthyer në dëshmitarë të rrezikshëm që duhen hequr qafe. Të gjithëve iu ofrua mundësia të shkonin në qytete të tjera italiane, larg që këtu dhe vetëm katërmbëdhjetë prej nesh mbetën në Brindizi”.
Katër vjet pas asaj të premteje të mallkuar, kur vdiqën së paku 108 vetë, në pjesën më të madhe gra dhe fëmijë, (megjithëse sipas vlerësimeve zyrtare, të bazuara mbi trupat e nxjerrë nga deti, viktimat janë vetëm 81), “Katër i Radës” rezikon të fundoset edhe një herë, në një proces të pafund, mes procedurave të ngadalta, heshtjeve, humbjes së gjurmëve, përjashtimeve teknike, gabimeve në shfaqje, manipulimit të dëshmitarëve përmes premtimeve për leje qëndrimi, bashkëpunimit deri edhe nga ana e qeveritarëve shqiptarë, të gatshëm të mos deklarojnë vdekjen e supozuar të disa të mbyturve. Apo, në të kundërt, përshpejtimeve të papritura, si ajo që nxori jashtë skene, vetëm një vit pas fundosjes, dy nga përgjegjësit kryesorë të tragjedisë, admiralin Alfeo Bateli dhe admiralin Umberto Guarino, duke lënë në bankën e të akuzuarve vetëm komandantët e Sibilës dhe i Katër, Fabricio Laudadio dhe Namik Xhaferi.
Në prill të 1998, në përfundim të një hetimi këmbëngulës dhe të mundimshëm, Leonardo Leone de Kastris, zëvendësprokurori i ngarkuar nga Gjykata e Brindizit për hetimet paraprake në ngarkim të dy admiralëve, kërkon dhe arrin, arkivimin e akuzave, “me bindjen”, kështu shkruan, “se pasi e ka kërkuar të vërtetën përsa u takon shkaqeve të kësaj ngjarjeje të trishtueshme, në çdo cep, dhe në çdo dokument të shqyrtuar dhe në çdo dëshmi …., nuk mbetet veçse të ndalemi, ashtu siç na e kërkon detyra, për shkak të pamjaftueshmërisë së elementëve të mbledhur gjatë ushtrimit të veprimit penal.”
Në kërkesën për arkivim, Leonardo Leone de Kastris deklaron hapur se nuk i kanë krijuar kushtet “për të vlerësuar peshën e urdhërave të dhënë dy komandantëve të anijeve në fjalë (Sibila dhe Xefiro) nga komandantët në tokë (…)”. Flet për manipulim të provave fotografike (mungojnë fotografi…) dhe të faktit që “filmimi i xhiruar në bordin e fregatës Xefiro ndërpritet në mënyrë të pashpjegueshme, duke u dhënë shkas mjaft dyshimeve, tamam në momentin kur është inkuadruar bashi i anijes Sibila tek i afrohet në mënyrë kërcenuese anijes shqiptare”.
Frekuencë e shifruar
Prokurori shkruan gjithashtu që regjistrimet në radio nga anija në anije dhe komandë tokësore mes orës 17.00 dhe 19.00 të 28 marsit 1997, ora e fundosjes së “Katër i Radës”, “janë vështirësisht të lexueshme ose i përkasin një harku kohor që nuk ka interes për hetimet”. Dhe se nuk janë vënë në dispozicion komunikimet në frekuencë të shifruar që janë përdorur në minutat para fundosjes.
“Eshtë një akt akuzë shumë e rëndë”, komenton Stefano Palmizano, avokat i palës civile në proces (fytyra e tij e përgjakur shfaqet në faqe të parë të gazetës Liberazione, pas ngjarjeve në Gjenovë). “Prokurori Leone De Kastris lë të kuptohet në mënyrë të qartë që përgjegjësia e krimit nuk mund t’u lihet vetëm Laudadios dhe Xhaferrit, dhe akuzon një insitucion shtetëror si Marina Ushtarake se ka penguar një tjetër institucion shtetëror, gjykatën hetimore të Brindizit, të mbërrijë deri tek e vërteta”.
Për të kuptuar peshën e pohimeve të tilla, duhet t’i kthehemi pasdites së 28 marsit 1997, kur në orën 17.15, anija Xefiro e Marinës ushtarake italiane, me të diktuar “Katër i Radës”, informon menjëherë admiralin Alfeo Bateli, asokohe komandant i Maridipart i Tarantos (qendra që koordinon aktivitetin e patrullimit të Adriatikut) dhe admiralin Umberto Guarnieri, komandant i Shtabit Madhor të Marinës dhe Komandant në krye të të Cicnav-it, salla e operacioneve kombëtare në Romë. Pas disa përpjekjeve nga ana e anijes Xefiro për të bindur kthimin mbrapsht, komanda e operacioneve i kalon korvetës Sibila.
Rindërtimi i shkëmbimit të informacioneve mes komandantëve nga toka, domethënë mes admiralëve dhe komandantëve të Sibilës dhe fregatës Xefiro, i detyrohet kapitenit Anxhelo Luka Fusko, në shërbim atë pasdite të 28 marsit 1997, në zyrën operative të Maridipart-it të Tarantos dhe i ngarkuar për të mbajtur kontaktet mes anijeve në det në hapësirën ligjore dhe komandave qendrore dhe territoriale, mes të cilave prefekturat dhe kapiteneritë e portit. Ka qenë ai që ka transmetuar udhëzimet dhënë nga admiralët komandantëve të Xefiros dhe Sibilës, urdhëra të sakta për t’u hedhur në aksion e për të ndaluar “Katër” me çdo kusht, aq sa anija Xefiro raporton se ka nisur “një operacion të harrassment mbi objektivin shqiptar”, në ndihmë të së cilës admirali Bateli dërgon edhe Sibilën. Termi, në zhargonin e “Rules of engagement” të kodit të luftës së Nato-s, përkufizon një veprim të dhunshëm ndërhyrës, një praktikë detare që përdorej në epokën e luftës së ftohtë mes anijeve të të njëjtit kalibër, çka në këtë rast është një dhunim i hapur i Konventës Ndërkombëtare të 10.12.1982 që ndalon bllokimin detar dhe ndalimin e një ngarkese civile në ujëra ndërkombëtare, përveçse dhunim i të drejtave të vendosura në Nenin 13 të Deklaratës së të Drejtave të Njeriut të 10.12.1948. Pak minuta më pas, ja edhe komunikata fatale: urdhëri dhënë Xefiros për një aksion më të vendosur, “deri edhe të preket objektivi”, urdhër të cilin do ta zbatojë Sibila. “Në një lojë lufte kriminale detare, ndonjë admiral i sallës operative të Romës, nën komandën e admiralit Guarnieri, ose të Maldipart-it, nën komandën e admiralit Bateli, megjithëse dihej që mbi anije kishte gra dhe fëmijë, lëshon direkt apo indirekt këto urdhëra me mllef luftarak”, komenton Stefano Palmizano, “në shkëmbim të zhgënjimit dhe tërbimit të mbledhur përballë shpotive të shtypit, që në ato ditë akuzonte se pamvarësisht bllokadës detare askush nuk ishte i aftë të ndalonte barkat shqiptare në Kanal”. Në dëshminë e tij, kapiteni Fusko tregon edhe për një mbledhje të mbajtur në 3 prill, një vit pas tragjedisë, në zyrën e admiralit Bateli, në të cilën morën pjesë të gjithë ushtarakët që në pasditen e 28 marsit gjendeshin në sallën e komandës për të rënë dakort mbi mënyrën sesi do të silleshin përballë gjykatës që do t’i merrte në hetim.
E atëherë, përse përballë një dëshmie të tillë vendoset arkivimi i çështjes? “Sepse sipas prokurorisë mungonte prova përfundimtare që lidhte Cicnav-in dhe Sibilën. Nuk ka material të mjaftueshëm për të mbështetur akuzën për gjykim në ngarkim të Guarnierit”, shpjegon Palmizano. “Eshtë një vlerësim me të cilin deklarohem në kundështim të plotë, jo vetëm sepse arkivimi në ngarkim të Guarnierit dhe Batelit i zbret pjesën më të madhe domethënies morale e politike procesit, por edhe sepse debati duhet të shërbente për të nxjerrë të vërtetën dhe për të vënë drejtësi mbi këtë krim të kushedisatë të Shtetit”.
Masakër shtetërore
Të nesëmen e tragjedisë së “Katër i Radës”, admirali Alfeo Bateli i jep urdhër Marinës Ushtarake të zhvillojë një hetim të përgjithshëm për të sqaruar shkaqet e kësaj fatkeqësie detare. Duke e marrë detyrën si urdhër të padiskutueshëm, pa u takuar me asnjë nga të mbijetuarit, admirali Kovielo nxjerr përfundimin se kontakti mes Sibilës dhe Katër ka qenë bashkëshkak i fundosjes, porse shkaku i vërtetë duhej kërkuar në “zhvendosjen e beftë të peshave” që ndodheshin në bordin e anijes, domethënë të pasagjerëve shqiptarë. “Diçka e njëjtë me tezën e shembjes strukturore me të cilën doli zëdhënësi i Aeronautikës, në ditët pas masakrës së Ustikës”, sugjeron Palmizano. “ Dc 9 e Itavias kishte rënë sepse në fillim transportonte peshk: peshku përmban kripë, kripa gërryen metalet…”
Edhe muri i heshtjes i ngritur menjëherë pas masakrës së të premtes së shenjtë nga ana e Marinës, të kujton atë të ngritur nga Aeronautika pas masakrës së Ustikës për të penguar të gjendej e vërteta dhe të vihej drejtësia mbi çfarë kish ndodhur.
Edhe Ministria e Drejtësisë i mëshon të njëjtës tezë në një komunikatë për shtyp: Marina e kishte paralajmëruar anijen sapo kish dalë nga porti i Vlorës, i ishte dhënë urdhri të ndalej, por motovedeta kishte vazhduar rrugën. Më pas kishte hyrë në aksion Sibila që, gjatë ndjekjes, i kishte shtyrë shqiptarët të kryenin një seri manovrash të rrezikshme, që ishin edhe shkaku i përplasjes dhe fundosjes së Katër.
Versioni përputhet përsosmërisht me atë të komandantit Laudadio, i cili pohon se ishte sjellë rrotull anijes shqiptare dy herë, në një largësi të përshtatshme për të komunikuar me megafon, për ta urdhëruar të kthehej mbrapsht, dhe se i ishte afruar në një largësi nga dhjetë deri në njëzetepesë metra. Incidenti ka ndodhur në përpjekjen e dytë, për shkak të një manovre të rrezikshme të motovedetës shqiptare që, duke u kthyer nga e djathta i kishte hyrë bashit të korvetës italiane. Mëkat që të dyja versionet bien në kundërshtim të plotë me atë që japin të mbijetuarit!
Të parët që flasin për masakër shtetërore janë themeluesit e Observatorit Itali-Shqipëri të Brindizit. “Deklaruam menjëherë që fundosja e “Katër i Radës” ishte rezultat i një akti të paramenduar piraterie në ujëra ndërkombëtare, pas një urdhri të dhënë nga Roma për ta ndalur anijen me çdo kusht”, thotë Roberto Aprile, punëtor i ish- Enel-it të Brindizit, “dhe që atëherë kemi vazhduar ta përsëritim, duke kërkuar që Komisioni mbi Masakrat të hapë këtë hetim që asokohe ia kursyem Qeverisë së Prodit”.
Bashkë me Tonino Kamuzon, teknikun elektronik të aeroportit të Brindizit, dhe një grup shqiptarësh të mbijetuar, Bobo Aprile nuk ka rreshtur kurrë së denoncuari heshtjet, falsitetin, misteret që janë mbledhur që nga dita e fundosjes së Katër. Si mund t’i besohet versionit që flet për një anije të ngadaltë e të mbingarkuar që kryen manovra të rezikshme dhe që hidhet kundër një anijeje katër herë më të gjatë dhe tre herë më të gjerë, që peshon 1.200 ton përkundrejt 35 tonëve të anijes shqiptare? Pse anija Sibila rihyn në portin e Brindizit 24 orë pas incidentit? Si ka mundësi që admirali Mariani, numri një i Marinës, të deklarojë në La Repubblica të nesërmen e masakrës, që të mbyturit nuk mund të ishin më shumë se dy a tre, ndërkohë që të mbijetuarit thoshin se kishin parë të zhdukeshin në det familje të tëra?
Admiralë, komandantë, ministra, heshtin: nuk përgënjeshtrojnë, por edhe nuk japin shpjegime. Urdhëri i papërgjegjshëm, dhënë nga komanda ushtarake anijeve Sibila dhe Xefiro, nuk bën tjetër veçse zbaton marrëveshjen e mbrapshtë politike lidhur në 25 mars 1997 mes qeverisë shqiptare dhe asaj italiane, dhe që e autorizon këtë të fundit, në këmbim të ndihmave të premtuara, të ushtrojë dhunë ndaj refugjatëve. Duhet të hynte në fuqi në 3 prill, por zelli e parapriu. Fundosja e Katër, nga ana tjetër, shfaqet si katarsisi tragjik i një kreshendoje abordazhesh të rrezikshme në det të hapur, të verifikuara në ditët e mëparshme për të kthyer mbrapsht anijet shqiptare.
I shtyrë nga aleatët e vet të Bashkimit Europian, që kërcënonin ta përzinin Italinë nga Traktati i Shengenit në ditët e eksodit të shqiptarëve që arratiseshin nga lufta civile, qeveria e Prodit kish zgjedhur linjën e sulmit. Natyrisht edhe me ndihmën e një fushate shtypi që nxiste urrejtjen kundër shqiptarëve, si “fundërrina burgjesh”, “kriminelë të arratisur”, dhe që arrin kulmin me thirrjen e Irene Pivetit në Corriere della Sera për t’i hedhur në det (do t’i duhet të presë vetëm 24 orë që t’i plotësohet dëshira).
Nxjerrja nga deti
Në molin e Brindizit asnjë nuk u bën homazhe viktimave: as Presidenti i Këshillit Prodi, as Ministri i Mbrojtjes Andreata, as Xhorxho Napoletano, as Masimo D’Alema, i zgjedhur në Galipolin fqinjë.
I vetmi që mbërrin me helikopter nga Sardenja për të derdhur lotë të çmuar, është Silvio Berluskoni. Me vendosmërinë që e karakterizon, në një bisedë prej njëzet minutash më dyer të mbyllura për gazetarët, u propozon të mbijetuarve t’i marrë mysafirë në shtëpi. “Asnjë nga ne nuk pranoi”, kujton Krenar Xhavara, zëdhënësi i tyre. “Përdori paratë për të nxjerrë kufomat”, i thamë sepse ishte e vetmja gjë që na interesonte për momentin. “Eshtë shumë thellë”, na u përgjigj. Porse duket, që këmbëngulja e Silvios ia doli të marrë me vete një grup refugjatësh që kishin mbërritur nga një imbarkim i mëparshëm, një familje të cilën e la në mëshirë të fatit pasi i siguroi strehimin në një shtëpi me fonde të Krahinës në Kaneto Paveze. Thuhet se edhe një nga dy pilotët shqiptarë dezertorë, që zbrakuar nja njëzet ditë më parë tragjedisë, në 6 mars, me Mig-un e tyre në aeroportin ushtarak të Galatinës, përfundoi duke drejtuar helikopterin e Berluskonit!
Falë betejës së të mbijetuarve dhe Observatorit Itali-Shqipëri, më në fund, në tetor të 1997, prokurori De Kastris i dha urdhër anijes Performer, e specializuar në nxjerrjen nga deti të relikeve, të nxjerrë në sipërfaqe anijen shqiptare që dergjej në 800 metra thellësi. Kur, në fund të operacioneve të vështira, që zgjatën katër ditë, Katër del në sipërfaqe, skena është ngjethëse. Dhjetra trupa të zbardhëllyer grash e fëmijësh të kapërthyer në një përqafim vdekjeje: 58 vetë. Pas nxjerrjes së kufomave, mbërrin akti i dhimbshëm i identifikimit të tyre. Një rresht rrobesh e objektesh të shtrira gjerë e gjatë dhe të afërmit që thirren një e nga një për t’i identifikuar. Ora e dorës e gruas së Krenar Xhavarës shënonte kohën e fundosjes: 19.03.
Eshtë çasti i parë i së vërtetës: shenjat e dy goditjeve vdekjeprurëse në anë të anijes, siç kishin denoncuar të mbijetuarit, duken qartë. I njëjti hetim tekniko- shkencor i skafit, besuar nga Gjykata inxhinierit Del’Ana, pohon përplasjen mes anijeve, por nxjerr si shkak të fundosjes “bashkëveprimin hidrodinamik mes anijeve”, me fjalë të tjera atë fenomen të tërheqjes që shkaktohet në disa rrethana të detit dhe erës, mes një anijeje të përmasave të mëdha dhe një anijeje shumë më të vogël dhe që kushtëzon pasoja të paparashikueshme për këtë të fundit.
Puna është që largësia mes dy anijeve ishte e parregullt. Ndërkaq shteti italian, si palë civile drejton kërkesën për dëmshpërblim për dëmet që i ishin shkaktuar bashit të Sibilës. Asnjë nga autoritetet italiane nuk mori mundimin të shkojë as deri në Vlorë për varrosjen dhe funeralet e Shtetit të viktimave, celebruar në atë pjesë të mbushur me varre që quhet “Otranto”.
Askush nga qeveria italiane, nuk mori përsipër sigurimin material të pranisë së të afërmve të viktimave gjatë seancave dëgjimore. Në vitet e para menjëherë pas ngjarjes, shumë prej tyre u përpoqën të marrin pjesë. Më pas, meqë shpenzimet nuk ua hoqi kush, radhët dhe vështirësitë pa fund për të marrë vizën e hyrjes në Itali për çdo herë, kohëzgjatjet e procesit, i shkurajuan dhe tashmë janë të paktë ata që vijnë. Nga dy gratë e vetme që kanë mbijetuar, Luana Taleda dhe Ismete Demira, vetëm njëra ka qenë e aftë të njohë komandantin e anijes shqiptare, në shkëmbim të një lejeje qëndrimi në Itali. Mes të shpëtuarve ishte edhe një fëmijë dhjetëvjeçar, që kish mundur të dilte nga një dritare kabine. Elvis Jusufi. Pasi e vendosën në një institut për të miturit në Leçe, Elvisi kthehet në Shqipëri për të parë të atin, por nuk e lejojnë të rihyjë në Itali.
“Mua nuk më kanë thirrur asnjëherë gjatë seancave dëgjimore. Krijoj probleme”, thotë Krenar Xhavara, një nga ata që këmbëngulin më shumë për të mbajtur gjallë kujtimin e tragjedisë, në të cilën humbi gruan dhe vajzën gjashtëmuajshme, ndërsa i vëllai, Veroni, gruan dhe tre fëmijët. Të dy vëllezërit luanin futboll me Flamurtarin e Vlorës, por që kur kanë mbërritur në Itali kanë ndërruar zanat dhe qytet me dhjetra herë, ndërsa statusit të refugjatit premtuar menjëherë pas ngjarjes, s’i kanë parë as nishanin. Por të papriturat s’kanë të mbaruar. Në 30 janar 2000 humbin jetën në një aksident rrugor Xhuzepe Bafa dhe bashkëpunëtori i tij, Perrota, gjatë rrugës nga Kozenca në Brindizi, ku duhet të mbahej një seancë për procesin e “Katër i Radës”. Shiu dhe shpejtësia e kanë nxjerrrë Nisanin e tyre jashtë rrugës dhe makina ka fluturuar tridhjetë metra. Arbëreshi Bafa ishte avokati i palës civile i tetëdhjetë prej treqind të afërmve të viktimave. Mëse një herë, bënte të ditur të nesërmen e vdekjes e përditshmja Il Giornale, ishte shprehur se në ngjarje kishte shumë zona të paqarta dhe kish shfaqur përpara gazetarëve drojën për sigurinë e vet.
Pas vdekjes së Bafës kanë qenë të shumtë avokatët që janë ofruar, të ndjellë edhe nga mirazhi i një fitimi miliardësh. Eshtë thirrur edhe avokati Xhuljano Pisapia për t’i dhënë një shtysë afateve pa mbarim të procesit.
“Por edhe ai na ka lënë në mes të rrugës”, thotë Krenar Xhavara. “Erdhi vetëm një herë në proces. Edhe avokati Taormina është ofruar të na mbrojë…”.
27 shkurtin e kaluar, në seancën e fundit dëgjimore, janë shqyrtuar tekstet dhe konsulentët e mbrojtes së komandantit Fabricio Laudadio, një listë e pafund njerëzish të ekuipazhit të Xefiros dhe Sibilës, dhe po aq deponime lidhur me tragjedinë.
Kërkesës për kompensim të menjëhershëm të afërmve të viktimave, qeveria italiane i është përgjigjur me një shumë prej dhjetë miliardë liretash për qindra vetët e përfshirë në këtë çështje. Lista makabre e çmimeve parashikon nga 2 mijë deri në 4 mijë e pesëqind euro për humbjen e një nipi dhe 35 mijë për gruan apo fëmijën, si zgjidhje përfundimtare të çdo pretendimi nga ana e të dëmtuarve dhe përfituesve.
“Nuk janë paratë ato që do ta ndryshojnë jetën tonë. Por mbetet ende çështja e dinjitetit njerëzor”, thotë Krenar Xhavara, që nuk është i vetmi që e ka kundërshtuar ofertën e mësipërme. “Viktimave të Çermisit, shteti italian u ka akorduar dy milion dollarë për kokë. Domethënë një austriak a gjerman vleka më shumë se një shqiptar?”.
