Sa të zotët jemi të ekuilibrojmë krenarinë e shëndetshme që na karakterizon nga njëra anë, me delirin e madhështisë apo mburrjen nga ana tjetër që rrezikon të na shkaktojë qëndrime apo reagime të rrezikshme…
Nga Adela Kolea
Të them të drejtën, e dua vendin tim.
Është një dashuri që më shumëfishohet ndoshta edhe prej faktit që prej tij, jetoj larg, në emigrim. E kjo prej shumë vitesh tashmë.
Një herë, dikush – jo emigrant si unë por që nuk është larguar ndonjëherë nga Shqipëria – më pati thënë:
“E pse më pyet mbi dukurinë që, rilindësit shqiptarë, ishin aq të përmalluar ndaj Shqipërisë e që të gjithë shkruanin me aq mall e dashuri, me aq dhembshuri e përkushtim për Shqipërinë, me aq shqetësim e përfshirje emocionale mbi fatet e saj gjeopolitike?
Përgjigjja është e thjeshtë: ata, përtej faktit nëse ishin të gjithë intelektualë apo jo, se këtë, askush nuk e vë në dyshim, e nuk vihet as në diskutim pasioni i tyre për letrat në përgjithësi, kishin realisht si emërues të përbashkët – e nuk mund të mohohet as kjo gjë në fakt – emigrimin!
Për shumë nga ata, emigrimi madje, nuk ishte as diçka e dëshiruar apo e zgjedhur nga ata vetë por, i detyruar, ngaqë ishin të dëbuar, të padëshiruar nga qeveria e kohës për bindjet e tyre që binin ndesh me linjën që ajo qeveri ndiqte: mund të ishin disidentë të regjimit në fuqi, mund të kishin mospajtimet e tyre mbi klasën politike përkatëse të kohës … Nuk e di a do të kishin shkruar me të njëjtin patos, nëse do të kishin jetuar brenda në Shqipëri ata…!”.
Më qe dukur pak cinik ky si arsyetim, pak egoist. Gjithsesi, mendim që pata respektuar në një farë mënyre, a priori.
E, si rrjedhim them se kjo imja, në lidhje me vendin tim, mund të konsiderohet si një dashuri e veçantë, e ekuilibruar. Mendoj se në këtë formë, dashuria ndaj vendit është më objektive, më e shëndetshme, më reale, më e besueshme. E këtu mendoj se qëndron vlera e shtuar e respektit ndaj atdheut tënd përkatës.
Pa ekzagjerime, pa deklarata të mëdha, pa bërë shqiponja me duar, vend e pa vend apo pa shpalosur flamuj etj…
E sërish, këtu nuk gjykoj personin që këto gjeste, përkundrazi, i bën. Secili ka mënyrën e vet të shprehjes së një forme dashurie, qoftë ndaj një personi fundja, qoftë ndaj një vendi.
Ruaj të pastër gjuhën shqipe, madje jam e rreptë ndaj kujt me të abuzon e nuk e respekton, ndonëse koha që tashmë jetoj jashtë Shqipërisë, është më e gjatë se ajo që kam kaluar brenda kufijve të saj. Veçse, has pak vështirësi të përgjigjem “po”, nëse më pyesin: “A je patriote?”, pasi edhe me termin “patriot” shpesh abuzohet sipas meje e bëhet “tregti”. E unë, nuk mund të vetëquhem “patriote”, e konsideroj këtë një atribut tejet të lartë, fisnik, që nuk e di se deri në ç’masë më përket e mund ta justifikoj apo përmbush unë vetë si meritë.
Kemi të mira plot ne shqiptarët, plot merita, tradita e vlera. I kemi trashëguar në shekuj.
Por, mua këtu më lindin disa pyetje:
Deri “ku” dhe deri “kur”, shqiptari do të vazhdojë të mburret, a thua se është i mbushur vetëm me veti pozitive e që të gjithë popujt e tjerë duhet t’ia kenë zili
Deri ku, tradita e zakone si p.sh, “Besa” e shqiptarit, janë tradita të mbetura tashmë të fiksuara në karakteristikat tona antropologjike e etnologjike si popull dhe na përkasin në linja të përgjithshme, trashëguar prej një gjurme të hershme që brezat e shkuar na kane lënë si pasuri – herë të shkruar e herë të pashkruar – e deri ku, nëse do të analizonim popullsinë e sotme aktuale shqiptare, sa përqind e saj i përmbahet “Besës”, asaj të hershmes, autentikes si karakteristikë?
Nuk po flas për “Mikpritjen”, pasi kjo më bind e më frymëzon sinqerisht më tepër, kjo më bën të mendoj se është ruajtur me më shumë pastërti e fanatizëm nga shqiptari deri në ditët e sotme.
Sa “patriot” është shqiptari sot? Në ç’masë, në ç’nivel? “Sa”, në raport me patriotët e hershëm?
Po “seleksionues, e përse jo, “racist”, a është ndopak shqiptari?
A vazhdon ende përbuzja e njohur e “qytetarit” ndaj “katundarit”? Asgjë e habitshme, ekziston edhe jashtë Shqipërisë kjo gjë në marrëdhëniet rurale e urbane të banorëve, ndonëse në përmasa të përcaktuara kudo, përbën “debulesë” edhe për popuj të tjerë, nuk ka pse të bëjë përjashtim shqiptari fundja. Mos kini frikë ta pohoni me një fjalë. Janë të gjitha, fije që ndërthurin petkun, i cili mbështjell një vend, nga Veriu në Jug, nga Lindja në Perëndim.
A gjykon apo mallkon egërsisht shqiptari?
Më qëlloi një ditë p.sh, të dëgjoja komente të habitshme, nga më të ndryshmet mbi një martesë të përzier që ishte bërë kohët e fundit ndërmjet një çifti shqiptaro- afrikan…
Reagime nga më të ndryshmet kam dëgjuar në Shqipëri edhe mbi homoseksualët.
Kam dëgjuar edhe përkufizime nga më të ndryshmet për fëmijët me sindromën Doën apo për ata me sindromën e nanizmit…
Këto detaje, unë nuk i përmend, sepse “zbavitem” duke hartuar një farë liste të errët e me të meta të shqiptarëve. Jo, aspak. Fatkeqësisht më duhet të pohoj se nuk jane as dukuri të izoluara, që hasen rrallë por, ato bëjnë realisht pjesë në mentalitetin shqiptar, e pranojmë këtë me hir apo pahir.
E, thjesht për të diskutuar bashkë e për t’u ndërgjegjësuar që jemi një popull si gjithë të tjerët! Me të mirat e me të këqijat e veta! Edhe te ne ka vend për kritika e jo vetëm për lëvdata.
Përndryshe, do të rezultonte diçka tejet kontradiktore gjithë ajo “besë, e bujari apo zemërgjerësi, ai shpirt mirëkuptimi e paqësor” që kemi, nëse do të ishim më pak paqësorë e mendjehapur ndaj elementeve e dukurive të lartpërmendura, apo jo?
Nuk kuptoj edhe një “sindromë shqiptare”. Këtë e quaj “sindromë”, pasi e shoh si diçka të keqformuar, pra të pakurueshme. Jo “sëmundje”. Se sëmundjet deri diku, kurohen zakonisht. Po vërtet, e shoh me pak pesimizëm shpëtimin ndaj saj:
bëhet fjalë për faktin që, një personazh i huaj, botëror me famë e i shquar i momentit – qoftë ai i fushës së politikës, artit, sportit, shkencës etj – bëhet detyrimisht me origjinë shqiptare! Ai me doemos ka “prejardhje shqiptare” e fillon fantazia me anekdota të larmishme se stërgjyshërit apo të parët e tij, edhe mbiemrin e kishin ndryshe – e kishin në fillim shqiptar – por, e paskëshin shndërruar atë në tokë të huaj…!
Ata janë rreptësisht me “mbiemër shqiptar si familje!”
E u sajojnë ndonjë mbiemër shqiptar të ngjashëm apo që shkon me rimë me atë të huajin që ai person realisht mbart…!
Kjo është diçka tragjikomike, diçka absurde që po kthehet në një prirje të dëshpëruar e qesharake. Për çfarë fundja? Ku qendron gjithë kjo nevojshmëri për këto “birësime” të huajsh apo “gërmime” nëpër pemë gjenealogjike imagjinare personash, të cilat janë dështake e pa asnjë fryt që ende pa nisur mirë? Disave nga këta pale, ndonjë pseudokëngëtar shqiptar u thur edhe këngë.
E sërish hasim një paradoks: nëse kemi krenarinë që nuk na e ka kush në botë, përse ky sens inferioriteti ndërkohë e insistimi për të bërë “shqiptarë” edhe ata që, shqiptarë nuk janë as prej së largu?
Përse të mos dimë të vlerësojmë sa duhet – dhe “kur” duhet, sepse shumë i vlerësojmë fatkeqësisht jo sa janë në jetë por, vetëm post mortem – shqiptarët me vlerë që kemi, ata të shkëlqyerit e çdo fushe?
Pak kritere më të rrepta në këtë rast, do të doja që në Shqipëri të kishte edhe në: odonomastikë, në emërtimin e rrugëve me emra personazhesh të huaj; në dhënien e nënshtetësisë shqiptare të huajve, kritere më të rrepta të seleksionimit; në dorëzimin e çelësave të një qyteti e vlerësimin si “qytetar nderi” të dikujt; në përcaktimin e monumenteve apo busteve të ndonjë të huaji që vendosen në ndonjë shesh të Shqipërisë; në vlerësimin e ndonjë figure vendase paralelisht apo ndoshta, me më tepër përparësi tek këta të fundit etj… Kjo do të përbënte besoj një tregues personaliteti e sigurie më të fortë për vendin.
Nuk po zgjatem as në kriteret që duhen pasur në ruajtjen e gjuhës shqipe – duhet të jenë të mirëqena këto nga gjithkush, sidomos nga personazhet publike e mediat, për përgjegjësinë si zëdhënës apo përhapës të fjalës që ata mbartin – nuk them prej ruajtjes nga fanatizmi i purizmit, nga huazime që çdo gjuhe i nevojiten e që i ka birësuar e rrënjosur në dhjetëra e qindravjeçarë tashmë por, nga anglicizma apo italianizma, nga sllavizma apo arabizma krejtësisht të kota, të sajuara, që shqipen e bëjnë vetëm të rënkojë. As e ndihmojnë të ecë përpara, të evoluojë, jo më, ta pasurojnë. Shqipja për to nuk ka aspak nevojë, ajo është superiore ndaj tyre.
Një dukuri tjetër që has te shqiptarët, është edhe kjo që vijon:
shtrohet urgjentisht një herë në spital ish-Presidenti i vendit e, shumë persona, në vend që t’i adresojnë thjesht urimet për një shërim të shpejtë, fillojnë me mallkime. Se si janë këto mallkime, nuk ka nevojë t’i parashtroj unë, ia le fantazisë suaj, besoj se i kuptuat. Janë shumë “të larmishme” mallkimet e shqiptarit…!
E përse kjo gjë? Përtej gjendjes së dëshpëruar ekonomiko-sociale vetjake të dikujt, gjë që, nëse ajo është e trishtuar, e shtyn personin në vjellje vreri e kërkon automatikisht një valvul shpërthimi ankesash ndaj një përgjegjësi hipotetik për gjendjen e tij ama, kjo nuk është etike, nuk është e justifikueshme, të paktën për nga ana njerëzore.
Duhet ta karakterizojë fundja shqiptarin ky negativitet? A nuk bie ndesh me vetitë pozitive që ai vetëshpalos mbi veten?
Ai person, përpara se të jete i këtij apo atij roli ose funksioni shtetëror, është thjesht një njeri, një burrë, një bashkëshort, një baba familjeje dhe nga ana njerëzore, këto reagime lënë shumë për të dëshiruar.
Ose, pati së fundmi ditëlindjen Kryeministri e shumë persona ndien apo u erdhi e natyrshme që në rrjetet sociale, ta urojnë. Shumë të tjerë filluan polemikat me krahasime të tipit:
“Po në Itali p.sh, nuk kemi dëgjuar t’i urohet me këtë servilizem Kryeministrit…?!”
Po, përse fundja, nuk u dashka uruar Kryeministri i vendit tënd? Për më tepër kur urimet janë të lira, kur ai nga ana e vet karakterizohet nga fakti që, si një pikë të fortë të tij, ka pikërisht komunikimin në rrjetet sociale me publikun, ndaj reagimet në të mirë apo në të keq, sipas rastit, i ndan në kohë reale në këto rrjete me popullin?
Askush nuk është i detyruar të bëjë një urim. Por, paralelisht nga ana tjetër, askush nuk ka të drejtë, që me invadencë, t’i imponojë mendimin e tij apo të gjykojë si “servil” tjetrin, nëse këtë urim apo gjest ai e ka kryer.
Edhe këto gjykime kategorike, të ngurta, janë simptoma të diktaturës e censurës që kemi kaluar ndoshta, të vetë indoktrinimit fundja – përtej hapësirës se “ku” e “sesi” ky aplikohej tek ne – të imponimit, dhe në mënyrë shpesh të pavetëdijshme, vazhdojmë t’i aplikojmë ndaj mentalitetit apo zgjedhjeve të tjetrit. Shqiptari do që përherë, ta ketë ai “fjalën e fundit!”.
Kaq kisha, miqtë e mi shqiptarë!
Këto shënime modeste dhe të natyrshme nga ana ime, le të shërbejnë si stimul për bashkëbisedime me të thelluara ndaj këtij boshti idesh, ndaj këtyre pikave të ndjeshme, të brishta që ne si popull kemi, duam apo s’duam ta pohojmë këtë.
Kemi anë të forta, të lavdërueshme, të vlefshme por, kemi edhe anë të dobëta, të diskutueshme, anë që kanë nevojë të përforcohen e modifikohen, të temperohen ashtu si një klimë e ashpër e kokëfortë, së cilës vetë koha dhe njerëzimi i kërkon që të zbusë tiparet e saj meteorologjike, e pa dalë nga vetja, ta mbështjellë njeriun më ngrohtësisht.
Jemi, thjesht një popull si gjithë të tjerët, me të metat e me vlerat tona pozitive. Kaq! Pa qenë nevoja të vetëpërshkruhemi me superlativë.
E, një dozë modestie shpesh na bën mirë të kujtohemi ta mbajmë në xhep, si një fjalor i vogël xhepi, i cili na vjen në ndihmë sa herë hasim diçka “të huaj”, që nuk e zotërojmë sa duhet, që nuk na përket fare ndoshta por, që kemi nevojë ta njohim e më tej ta përkryejmë.
Pikërisht, sepse e përkryera nuk ekziston, e nuk ka sesi, a priori të na përkasë neve si popull.
Autostimën – duke e mbajtur gjithnjë të pacenuar – ndonjëherë të mundohemi ta thërrasim në kauzë si “arbitër”, që të ekuilibrojë krenarinë e shëndetshme që na karakterizon nga njëra anë, me delirin e madhështisë apo mburrjen nga ana tjetër, e cila, kjo e fundit, rrezikon gjithnjë të na shkaktojë disa figura apo reagime të rrezikshme.
