Mbështetja e shtetit ndaj diasporës nuk duhet të jetë vetëm me fjalë. E kjo vlen së pari për mësimin e gjuhës shqipe, për diçka konkrete, që preket me dorë
Nga Rando DEVOLE
Nëpërmjet deklaratave publike, shteti shqiptar e ka shprehur gjithnjë vullnetin për ta ndihmuar diasporën në lëmin e mësimit të gjuhës shqipe. Pra, nga pikëpamja politike nuk ka pasur kurrë probleme në këtë drejtim. Si qeveritë shqiptare, ashtu edhe shumë përfaqësues në diasporë, kanë qenë dakord me parimin se gjuha amtare dhe kultura shqiptare përbëjnë thelbin e identitetit kombëtar, si rrjedhim duhen mësuar e kultivuar edhe në emigracion.
Së fundi, edhe gjatë Samitit të Diasporës, që u zhvillua në Tiranë, në nëntor 2016, u nënvizua rëndësia e gjuhës shqipe në diasporë. Madje në deklaratën që pasoi me atë rast, u vlerësua kontributi që diaspora shqiptare ka dhënë ndër vite për ruajtjen e gjuhës dhe identitetit. Nga ana tjetër, në të njëjtën deklaratë, qeveria shqiptare u angazhua se “do të vazhdojë t’i kushtojë një vëmendje të veçantë e të shtuar, mësimit të gjuhës shqipe në diasporë” dhe se “do të angazhohet të bashkëpunojë ngushtë dhe të ndihmojë komunitetet shqiptare për mësimin e gjuhës, si dhe ruajtjen dhe zhvillimin e kulturës shqiptare, përmes platformave bashkëpunuese për shkëmbimin e njohurive”.
Opinioni publik nuk ka ndonjë ide të saktë se sa janë dhe ku janë kurset apo shkollat e gjuhës shqipe në diasporë, megjithatë nga mediat njoftohet herë pas here për përpjekjet e shoqatave dhe bashkësive të ndryshme në fushën e mësimdhënies së shqipes. Kjo temë kërkon hulumtim të veçantë, ndoshta edhe të dhëna sistematike, pa harruar assesi se përpjekjet në diasporë janë gjithnjë vullnetare dhe se mësimi i gjuhës shqipe kushtëzohet nga realiteti i ndryshëm nga vendi në vend.
Për angazhimin e diasporës mund të thuhet shumë, përfshirë të metat e shumta në organizim, por nuk mund të hidhet dyshim për vullnetin e mirë e për përpjekjet pasionante të mësuesve që japin shqip nga një anë dhe të prindërve që vendosin t’i çojnë fëmijët në kurset përkatëse nga ana tjetër. Pastaj, nuk duhet harruar se shumë zgjedhje kushtëzohen edhe nga kushtet konkrete, si për mësuesit ashtu edhe për familjet. Madje, suksesi i nismave të mësimdhënies mund të varet edhe nga mbështetja publike ose private, që mund të merret në vendin e mbërritjes.
Nuk është e vështirë të dallohen pengesat që hasin jashtë kurset e gjuhës e të kulturës shqipe. Tek e fundit, nuk mund të bëjmë krahasime me gjuhët ndërkombëtare, si anglishtja, spanjishtja, frëngjishtja, as me gjuhët e tjera si gjermanishtja e italishtja, që gëzojnë kushte të favorshme edhe nga pikëpamja e organizimit. Shumë prej kurseve të shqipes realizohen posaçërisht e periodikisht nga nismëtarët e protagonistët e shoqatave të migrantëve shqiptarë. Gjithashtu, lehtësisht mund të individuohen mënyrat se si shteti shqiptar mund t’i ndihmojë për t’i kapërcyer, meqë është shprehur lirisht për mbështetjen e tyre. Kjo nuk i përjashton ndihmat e tjera, që mund të vijnë nga sektori privat e nga bashkësitë në diasporë.
Rëndësi parësore ka baza materiale, që fillon me abetaret e tekstet shkollore. Kurset e shqipes përballen çdo vit me pasigurinë e mbërritjes në kohë të teksteve nga Shqipëria. Procesi burokratik duket i gjatë, i ndërlikuar e i pasigurt, ndërkohë që shkollat/kurset kërkojnë gjithnjë rregullsi në zhvillimin e tyre, ngaqë fillojnë në një kohë të caktuar. Mësuesit e nxënësit nuk duhet të presin me ankth çdo fillim viti shkollor, thjesht ngaqë librat mund të mos mbërrijnë, ose mund të mbërrijnë vëllimet e gabuara apo të përgjysmuara. As duhet të kenë kokëçarje për pagesën e postës.
Natyrisht, shkollat ose kurset në diasporë nuk kërkojnë vetëm abetare dhe tekste shkollore: mësimi i gjuhës e i kulturës shqipe kërkon libra të ndryshëm, përfshirë letërsinë shqiptare e të huaj në shqip. Normalisht, çdo kurs i gjuhës e kulturës shqipe duhej bashkëshoqëruar e mbështetur nga biblioteka të pasura, në mënyrë që jo vetëm nxënësit, por edhe prindërit e tyre të kenë mundësi të përditësohen. Në këtë pikë duhet të shtojmë rolin që mund të kryejë teknologjia moderne. Portalet e mësimit të gjuhës shqipe mund ta ndihmonin pa masë mësimdhënien, megjithatë edhe këtu duhet pasur parasysh se jo të gjitha kurset, apo shkollat, janë të pajisura me mjete informatike.
Programet mësimore që zhvillohen në diasporë do të ishte të mirë të njëjtësoheshin. Kjo do ta ndihmonte cilësinë e mësimdhënies, sikurse interesin ndaj shqipes. Në mungesë të një instituti të kulturës shqiptare, me degë në disa vende, duhet gjendur një formë tjetër, që do të siguronte edhe kurorëzimin e përfundimit të kursit. Dhënia e një diplome të unifikuar për të gjithë nxënësit, që i kanë ndjekur kurset e shqipes do të ishte pozitive, por edhe më e frytshme do të ishte njohja e saj ligjore nga autoritetet vendase. Rrugët e arritjes së këtij objektivi mund të jenë të shumta, që mund të kalojnë deri nga shkollat private, por edhe kjo përsëri kërkon angazhimin serioz të institucioneve shqiptare.
Njohja e dëshmive që japin shoqatat e ndryshme organizuese të kurseve e kanë vlerën e vet, megjithatë janë me karakter krejt privat. Sikur të njiheshin zyrtarisht nga shteti shqiptar do të kishin më shumë vlerë. Njohja presupozon edhe kontrollin nga ana e Ministrisë së Arsimit, e cila mund të mbikëqyrë programin dhe cilësinë e mësimdhënies, ose të punojë për kualifikimin e vazhdueshëm të mësuesve. Kjo do të thotë se mund të organizohen seminare më të dendura e më specifike për mësuesit, çka do t’u jepte kurseve autoritet krejt tjetër, që me siguri do të ndikonte më pas tek prestigji dhe interesi i bashkësisë.
Kjo temë është e lidhur me institucionalizimin e mësimdhënies së shqipes. Më e mira do të ishte që mësimi i saj (vullnetar) të futej në shkollat publike e private të shtetit ku familjet shqiptare kanë emigruar, por kjo varet shumë nga kushtet vendore dhe ligjet e vendit pritës. Fakti është që mësimi në fund të javës, kryesisht të dielën, është i lodhshëm, si për nxënësit (të mbingarkuar nga java shkollore), ashtu edhe për mësuesit (që duhet të punojnë gjithsesi për jetesë dikur tjetër).
Ambientet ku zhvillohet mësimi nuk janë të siguruara automatikisht. Në mungesë të mbështetjes publike, ta zëmë të bashkisë, komunës, apo të bibliotekës së lagjes, ose të mbështetjes private, p.sh. të një shoqate apo fondacioni tjetër, është e vështirë gjetja e tyre. Në këtë pikë, institucionet shqiptare mund të ndihmojnë duke promovuar takime e marrëveshje dypalëshe me administratat vendore ku jepet mësimi shqip. Shpeshherë mjafton interesimi institucional shtetëror e problemet zgjidhen pa bërë investime financiare.
Mësueset/mësuesit që japin shqip janë vullnetarë. Jo vetëm që nuk marrin rrogë, por harxhojnë nga xhepi i tyre për t’u mësuar fëmijëve gjuhën amtare. Mësuesit e shqipes e kanë të vështirë ta ngrenë vetë këtë problem, sepse duket sikur angazhohen për përfitime personale, edhe kur kanë vite që e ushtrojnë falas profesionin e tyre, duke bërë sakrifica të mëdha personale e familjare. Nga këto ndoshta më e rëndë është indiferenca me të cilën shikohet, duke filluar nga shteti shqiptar, angazhimi i tyre në të mirë të bashkësisë dhe kulturës shqiptare. Sidoqoftë, duhen gjetur forma për t’i mbështetur si moralisht ashtu edhe materialisht. Mundësia për t’ua njohur lodhjen e punën ekziston. Bashkësitë shqiptare jashtë vendit jo gjithnjë e kanë mundësinë t’i mbulojnë shpenzimet e aktiviteteve kulturore. Kurset e gjuhës shqipe mund të financohet si projekte në kuadrin e përgjithshëm të promovimit të kulturës shqiptare, ku mësuesve t’u kushtohet një zë i veçantë, për sa kohë ata edhe biletën e transportit e paguajnë vetë. Vëmendja e institucioneve shqiptare mund të shprehet edhe me vlerësime morale, duke stimuluar kurset/shkollat më të mira të shqipes, qoftë me çmime për arritjet e realizuara; natyrisht duke u bazuar në kritere objektive.
Megjithatë, duhet kujtuar se aktiviteti i shkollave/kurseve të shqipes nuk mund të konsiderohet si një copë e shkëputur nga mozaiku i interesit dhe i lidhjeve midis diasporës dhe atdheut. Aktiviteti i mësimdhënies së gjuhës amtare nuk mund të konceptohet si një oazë e rrethuar nga shkretëtira e indiferencës dhe e harresës. Ajo mbijeton kur lidhjet me diasporën dhe kulturën shqiptare gjallërojnë në të gjitha aspektet, çka mban gjallë edhe vetë interesin e migrantëve për ta kultivuar identitetin. Përndryshe, fundi i tyre është i pashmangshëm, do të kthehet në rërë si shkretëtira përreth, pavarësisht nga angazhimi i admirueshëm i disa shoqatave dhe individëve plot pasion qytetar.
Me pak fjalë, mbështetja e shtetit ndaj diasporës nuk duhet të jetë vetëm me fjalë. E kjo vlen së pari për mësimin e gjuhës shqipe, për diçka konkrete, që preket me dorë. E atyre që nuk janë të vendosur për ta ndihmuar, mund t’u kujtonim, sa për shembull, se remitancat e migrantëve në Shqipëri zënë rreth 9% të PBB (GDP) dhe se emigrantët nga Italia – pa llogaritur kanalet informale –, kanë dërguar gjatë vitit 2015 mbi 128 milionë euro. Pastaj, migrantët jashtë shtetit janë ende qytetarë shqiptarë, sepse mbajnë pasaportën e Shqipërisë, si rrjedhim institucionet e vendit e kanë ndonjë detyrim ndaj tyre. Së fundi, mund të kujtonim koherencën me deklaratat publike, se fjalët e veprat një ditë duhet të përputhen, përndryshe fjalët e humbasin kuptimin e tyre.
