E famshme për të gjithë të apasionuait e radios në perëndim, Radio Tirana mbetej i vetmi zë që arrinte të depërtonte jashtë kufijve të Shqipërisë komuniste. Edhe pse e mbushur fund e krye vetëm nga propaganda, Radio Tirana jepte sidoqftë edhe ato pak elemenët muzikorë që e rrisnin edhe më shumë kërshërinë e mistershm e të të huajve për Shqipërinë.
Nga William Bonapace
Të gjithë e dinë ç’rëndësi ka patur televizioni si nxitës i shumë shqiptarëve për të kërkuar një jetë të re në Itali. Por asnjë nuk mund të imagjinojë ç’peshë ka patur një emision nate i radios shqiptare në imagjinarin e më pas në formimin e një djali të ri italian. Për vite me radhë, para se të lindte dielli, e, duke filluar nga vitet ’70, në fshehtësi, mijëra shtetas të vendit të vogël ballkanik me përditshmërinë e tyre të mbushur me radha për bukën dhe qumështin e megjithë ndalimin e rreptë nga policia, merrnin në ekranin e vogël imazhe në kontrast me jetën e tyre që vinin nga bregu tjetër i detit ku familje të pasura e të lumtura jetonin me quiz dhe publicitet. Në të njëjtën mënyrë e në të njëjtën kohë, kënga e lehtë italiane u ofronte shumë të rinjve shqiptarë, të lodhur nga rregullat estetikë të vendosur nga komiteti qëndror i partisë, shijen e ndaluar të një jete ndryshe. Shpesh, ditëve të bukura të dimrit, ajo botë e fantastikuar ishte kaq e afërt sa edhe mund të shihej, apo ashtu u dukej, menjëherë përtej linjës së horizontit.
Pastaj, kur statujat e panumërta të Enver Hoxhës filluan të bien me zhurmë, duke marrë me vete edhe diellin rrezëllues të të ardhmes, antenat mundën më në fund të ngriheshin lart dhe të kapnin pa asnjë rrezik valët e huaja, ndërsa Italia u shndërrua në realitet konkret, të arritshëm brenda pak kohe: mjaftonte thjesht të kapërceheshin valët, këtë herë ato të detit. Sigurisht, shpesh zhgënjimi ka qenë tronditës; ajo botë e ëndërruar ishte vërtet ëndërr, italianët jo gjithnjë mirëpritnin të ardhurit e rinj dhe shumë shpejt fërkimet u ndien. Për shqiptarët, pajtimi i virtuales së imagjinuar për shumë vjet me realitetin nuk ka qenë i lehtë. Jo të gjithë ia dolën. Jo të gjithë deshën ta bënin. Por nuk duam të flasim për këtë. Shumëkush e ka thënë tashmë, herë për të mirë e herë për të keq. Sidoqoftë e kudoqoftë e drejta apo e gabuara, rezultati historik ka qenë që Mesdheu është shtrënguar, duke gjetur funksionin e vet të lashtë të lidhjes mes popujve dhe kulturave që lufta e ftohtë kishte ndarë ashpërsisht, dhe që akoma sot njëfarë globalizimi i joekuilibruar vazhdon t’i mbajë ende pjesërisht të veçuar. Në këtë kontekst të ri burra e gra nga botë të ndryshme janë takuar dhe kanë filluar (do të më pëlqente të thoja rifilluar) të njihen dhe të përzihen mes tyre, në të mirë e në të keq. Fatkeqësisht, duhet thënë që për shumë italianë, Shqipëria ishte vetëm një shprehje gjeografikeqë tani po konkretizohej përmes frikës dhe shqetësimeve. Por si gjithnjë, çka është e vërtetë për shifra të mëdha nuk vlen për shumë numra të vegjël, dhe veçanërisht nuk vlen për mua.Për mua, vendi i shqipeve, që në fëmijëri, ka qenë gjithnjë një botë plot hir, dhe kjo pikërisht pse ishte i paarritshëm. Për dekada të tëra mund të shkohej vetëm falë fantazisë në një udhëtim ëndrrash në të cilin vetëm ti e dije ç’do të takoje. Ose duhet të ishe anëtar i një grupi fanatik mikroskopik filokinez. E ndonjëherë as kjo nuk mjaftonte.
Unë nuk bëja pjesë në grupime të tilla ndaj hyrja ime në republikën e vogël ishte absolutisht e pamundur. Si rrjedhojë, Shqipëria, në imagjinatën time, ishte transformuar në ishullin që nuk ekzistonte. Në atë vend për të cilin flasin të gjithë marinarët por për të cilin askush nuk di gjë e askush nuk e ka parë.
Le të shkojmë me radhë. Gjithçka filloi shumë vjet më parë, nga fundi i viteve ’70 apo në nga fillimi i atyre ’80, nuk më kujtohet mirë. Atëherë isha vetëm një adoleshent i dashuruar pas udhëtimeve dhe njohjeve, me një prirje të veçantë pikërisht për çka nuk mund apo nuk duhet të njihej.
Në të njëjtin çast kur shumë shqiptarë shihnin fshehurazi televizionin italian, duke imagjinuar një botë tjetër, ai i ri, pa mbushur ende të njëzetat që isha unë atëherë, i përkushtohej një hobby të çuditshëm, sot padyshim të pakuptueshëm prej shumëkujt. Darkave vonë ndizte radion jo aq dhe jo vetëm për të dëgjuar muzikë, por për t’u sintonizuar në stacionet e huaja: Egjipt, Bullgari, Marok… pas pak bota me gjuhët dhe atmosferat më të çuditshme mbushnin dhomën e tij duke u kapur pas mendimeve të tij më të thella. Rreth orës 11.30 ishte radha e Radio Tiranës. Në këtë rast transmetimi ishte në gjuhën italiane. Programi fillonte me notat e Internacionales. Menjëherë më pas, një zë pa aksent fillonte të fliste. Argumentet ishin gjithnjë të njëjtat: tradhtarët kinezë, revizionistët rusë, socialfashistët e Titos, fashistët italianë, imperialistët amerikanë. Fatmirësisht, Shqipëria ishte gjithnjë aty, e gatshme për të shpëtuar mbarë botën nga ky ferr shkatërrimi dhe egërsie. Ishte diçka magjepsëse! Ky vend vogël i bënte thirrje të gjithë botës, dhe meqë e bënte italisht, patjetër duhet ta bënte edhe në shumë gjuhë të tjera. Çka të bënte përshtypje nuk ishin argumentet, padyshim propagandë e pastër, por fakti që nga errësira e netëve shfaqej zëri që vinte nga një vend për të cilin nuk dinte gjë asnjë. Nuk kishte fotografi nga Shqipëria e asnjë nuk kishte shkelur ndonjëherë atje veç ndonjë të moshuari gjatë ndonjë lufte të largët për të cilën pakkush fliste e për të cilën Italia turpërohej. Kush ishte personi që fliste në mikrofon në një gjuhë që nuk ishte e tija e që i drejtohej dikujt për të cilin nnuk dinte asgjë? Kushedi nëse ai pyeste veten se cilët ishin ata që e dëgjonin, që padyshim nuk i kishte parë ndonjëherë e nuk mund t’i shihte. Ndonjëherë ishte edhe një grua që fliste kundër gjithë botës. Po përse duhej mësuar një gjuhë e huaj për të lëshuar thirrje në qiell? Kush ishin e ku jetonin këta njerëz? Një gjë është e sigurt, pas fjalëve të para mbi socialshovinizmin sovjetik mendja ime udhëtonte përgjatë rrugëve të imagjinuara të Shqipërisë. Isha betuar që atë vend duhet ta njihja patjetër. Nuk mund të ekzistonte një vend njëkohësisht kaq pranë e kaq larg sa të shfaqej e të zhdukej në zemër të natës për pak minuta!
Duke shkuar për pushime në Greqi, më qëllonte, në çastin kur anija shkonte pranë brigjeve të vendit të shqiponjave, të nxirrja dylbitë e të vrojtoja ato që më dukeshin si shtëpi. Një herë, përgjatë një rruge që i qepej malit përballë detit kisha parë një makinë që ngjitej e ngrinte pluhur. Hiri i këtij vendi të pakapshëm veç rritej. Ismail Kadare me tregimet e tij mbushte me fytyra dhe vende ato që ishin përmasa vetëm të fantastikuara. Më thënë të vërtetën qyteti i Gjirokastrës ngatërrohej me përshkrimin që Ivo Andric i bënte Sarajevos. Por nuk kishte rëndësi, edhe sot e kësaj dite jam ende i bindur që është vërtet domethënëse vetëm çka provohet në vetvete. Udhëtimi, ai i vërteti, fillon gjithnjë në brendësinë tonë. Dhe e çuditshme është që kur kam parë me sy këto dy qytete m’u dukën vërtet të ngjashme. Kisha gabuar vërtet, por vetëm pak.
Në vitin 2000 kam bërë më në fund atë udhëtim aq të dëshiruar. Isha me pushime në Maqedoni pranë liqenit të Ohrit. Malet përballë ishin Shqipëria, e atëherë jepi, kapërceva kufirin dhe më në fund hëngra në një restorant në Pogradec. Një vit më pas shkova me pushime për gjithë muajin e gushtit. Saranda, Ksamili, Himara, Qiparoja, Vlora, Berati, Korça, liqeni i Prespës, Përmeti, Gjirokastra, Epiri….edhe ai mali mbi të cilin ngjitej ajo makinë shumë vite më parë.
