Vladimir Doda, “emigranti Bilal” në festivalin e Venecias
30-vjeçari shqiptar zbret në festivalin e Venecias si një nga protagonistët e filmit Piccola Patria. Në rolin e emigrantit Bilal, Doda jep një provë të lartë aktrimi, duke i nxjerrë në dukje personazhit karakterin kompleks e ëndërrimtar, të ëmbël e altruist me të dashurit por edhe të mbyllur e të vetmuar, me dëshirën për t’u stabilizuar e për t’u pranuar në një shoqëri me paragjykime.
Në filmin “Piccola patria” të Alessandro Rossettos, që këto ditë konkurron në seksionin Horizonte të Festivalit Ndërkombëtar të Artit Kinematografik të Venecias, një ndër aktorët kryesorë është 30 vjeçari Vladimir Doda. Luan rolin e të riut të emigruar, Bilalit.
Në Itali prej vitit 2002, Doda ka luajtur role të ndryshme në teatër, por Bilali është roli i tij i parë në një film artistik me metrazh të gjatë.
Rrugën drejt kinemasë e ka nisur në moshë të madhe. “Më kanë pëlqyer gjithnjë filmat – thotë për Botën Shqiptare – por kam menduar seriozisht për të në moshë të madhe”.
Doda është afruar me kinemanë në mënyrë paksa të pazakontë. Ka lënë Lezhën e ka ardhur në Romë për të studiuar Shkenca të Infermierisë në La Sapienza. Ndërpret studimet e për të mbajtur veten në Romë nis të punojë si makinist apo ndihmës elektricist në teatër. Në vitin 2004 braktis Infermierinë e vendos të regjistrohet në DASS (departamentin e Arteve e Shkencat e Spektaklit), gjithnjë në La Sapienza, dhe në të njëjtën kohë ndjek edhe laboratorë teatralë pranë Qendrës së Teatrit të Universitetit. Kështu i hyn aktrimit dhe del për herë të parë përpara publikut në vitin 2006 me një spektakël të bazuar mbi improvizimin. Në vitin 2008 diplomohet në Histori e Kritikë kinematografike me një tezë mbi kinemanë e vëllezërve Marx, në vitin 2010 përfundon kursin e formimit për aktorë të Komedisë së Artit të drejtuar nga Claudio De Maglio, dhe me spektaklin “La fedele Isabella” me të cilin mbron studimet, fiton çmimin e Madh në 5th International Theater Schools Festival në Varshavë.
Ndërkohë rolet në teatër kanë pasuar njëri tjetrin. I fundit në “Mistero Buffo” të Dario Fo dhe Franca Rame, me të cilin mori pjesë në festivalin “Avignone OFF”.
Në pranverën e vitit të shkuar ndërsa studion njëkohësisht në Akademinë e Udines dhe ndjek specializimin në Romë, arrin për të roli i parë në një film me metrazh të gjatë. Përzgjidhet nga regjisori Alessandro Rossetto për rolin e Bilalit në “Atdheu i vogël”. Menjëherë më pas luan “Se chiudo gli occhi non sono qui” (Po të mbyll sytë nuk jam këtu) me regji të Vittorio Moronit, film që tani është në fazën e post-produksionit.
Si u përzgjodhët për filmin “Piccola Patria”?
Gjate xhirimeve
Nga fillimi i 2012 unë vazhdoja vitin e dytë të akademisë në Udine dhe në të njëjtën kohë ndiqja (dhe vazhdoj akoma) specializimin në La Sapienza. Ky angazhim i dyfishtë, përveç stresit më krijonte edhe ndonjë problem ekonomik sepse në akademinë e teatrit bënim 8-9 orë në ditë (përveç se duhej të studionim edhe në shtëpi) dhe mundësia e koha për të punuar ishte minimale. Ndërkohë unë shkoja në Romë për të punuar muajt e verës ose për pushimet e fundvitit.
Rastësisht më ra në vesh lajmi i një përzgjedhjeje aktorësh që po bëhej për një film në të cilin kërkoheshin edhe aktorë shqiptar. Në fakt nga shkolla e kishim të ndaluar të bënim audiksione por unë e dërgova një kurrikulum të shkurtër sepse me të ardhurat që kisha në atë moment kishte gjasa që akademinë mos e vazhdoja dot. Nuk më kthyen përgjigje e ndërsa vitin e dytë e shtyva me ndihmën e vëllezërve (duhet të falënderoj shumë familjen për ndihmën dhe mbështetjen), nga marsi nisa të kërkoja punë për sezonin e verës sepse duhej të bëja edhe vitin e tretë, kur mora një email nga ndihmës regjisori i filmit që merrej edhe me audiksionet. Fillimisht pata disa biseda telefonike me regjisorin, Alessandron, e më pas një takim në Trieste për t’i treguar ç’kisha bërë gjatë këtyre viteve në Itali.
Alessandro improvizon aty për aty një audiksion. Nxjerr nga xhepi një aparat të vogël fotografik dhe më pyet nëse kisha ndonjë monolog në mendje. Më bën ta përsëris 2-3 herë, edhe duke dalë nga teksti, e kaq.
Më pas, më telefonojnë sërish, më 1 maj shkoj në Trieste dhe, ashtu si herën e parë më thonë që nuk do ishte për provim por thjesht për një bisedë. Takoj në bar regjisorin, ndihmësin e tij, producentin dhe një vajzë (Marian) që në pamje të parë ishte e rezervuar. Alessandro nis të më flasë rreth personazhit dhe më jep disa të dhëna mbi filmin (Alessandro nuk na ka dhënë kurrë detaje apo informacione mbi filmin në tërësi deri ditën që kemi përfunduar xhirimet). Më pas më kërkohet të improvizoj, këtë radhë bashkë me Marian.
Pasi mbarojmë, shkoj me Alessandron të hamë. Është një maj, festë e ndier veçanërisht në Trieste, e përfundojmë në një mensë popullore të organizuar nga komunistët ku me të mbërritur na ngjisin mbi bluza nga një stemë me drapër e çekan. “Sikur im atë, që gjatë komunizmit ka qenë i përndjekur politik, të më shohë ç’stemë mbaj në gjoks, pa më kërkuar asnjë shpjegim nuk më flet më me gojë për gjithë jetën” i them me shaka Alessandros ndërsa një grup italo-slloven që këndon këngë partizane, më kujton këngët e korit të ushtrisë apo të grupit Lira që dëgjoja kur isha fëmijë. E ndërsa unë mahnitem duke dëgjuar këngët partizane, Alessandro regjistron me aparat nga larg, por pastaj (pasi kupton që e kam vënë re) edhe nga afër, gjithmonë pa folur fare me mua.
Ca javë më pas më kërkuan të kaloja një fundjavë në Verona ku produksioni kishte qendrën dhe bënin audiksionet. Provoj me Marian e pastaj edhe me dy aktorë të tjerë. Provoj edhe me Mateo Çilin, aktorin tjetër shqiptar që jeton në Veneto ku edhe ka studiuar. Ndërsa pasditen e kemi kaluar duke improvizuar (me 5 aktore që provonin në rolin e Luizës, që u vendos të bënte Maria Roveran). Ndërsa unë po largohesha më njohën me disa të rinj të tjerë shqiptarë që me sa duket kishin ardhur edhe ata për audiksionin. Pas atij takimi kaluan vetëm dy ditë, më morën në telefon për të më thënë që roli i Bilalit ishte imi.
A mund të na thoni me pak fjalë kush është Bilali?
Vetë emri Bilal i zgjedhur për personazhin tim është emër mysliman dhe pak i përdorur në Shqipëri (dhe këtë regjisori e di shumë mirë). Bilali është “i huaji” më shumë se shqiptari. Nga ana karakteriale, Bilali, është një i ri me një energji të ndrydhur dhe ushtron mbi veten autokontroll të vazhdueshëm. Gjatë filmit dalin në pah virtytet të tjera si ëmbëlsia që tregon me të fejuarën apo ana ëndërrimtare. Por edhe potenciali i dhunës, shkëndija të të cilës ndez ndonjëherë por që kurrë nuk ushtron deri në fund. Natyra e tij e vetmuar që lidhet me të qenit emigrant por në të njëjtën kohë dëshira e tij për t’u stabilizuar dhe për t’u pranuar nga një shoqëri me paragjykime. Del në pah lidhja e tij me familjen dhe koncepti i ndihmesës për ata që janë në vështirësi, por në të njëjtën kohë edhe lufta e brendshme që zhvillohet brenda tij duke qenë se dëshiron t’i largohet imazhit të keq që është formuar mbi imigrantët. Me pak fjalë, Bilali është një njeri me virtyte por që luhatet shpesh mes koherencës dhe të qenit kontradiktor.
Në Piccola Patria trajtohet ana e zymtë e provincës italiane. A mendoni se pasqyron disi edhe qëndrimin e shoqërisë italiane ndaj imigracionit?
Imigracioni dhe qëndrimi i shoqërisë ndaj tij është argument delikat, kompleks dhe me shumë fytyra. Për sa e njoh unë gjatë këtyre 11 vjetëve që jetoj në Itali nuk ka një përgjigje të prerë. Nuk mund të them se ajo çfarë pëson Bilali në film është qëndrim i gjithë shoqërisë italiane, dhe as filmi nuk ka një qëllim të tillë. Synon të rrëfejë gjendjen e një shoqërie universale që humb shumë vlera dhe nuk i referohet vetëm Italisë.
Por para se të flisja për diskriminimin nga anë e italianëve do të doja të bënim një autokritikë. Kur shqiptarët ankohen ndaj diskriminimit më vijnë në mendje fillimi i viteve ‘90, kur shumë banorë të zonave rurale të Verilindjes së Shqipërisë, zbrisnin për të marrë një copë tokë në Lezhë. Kam qenë veçse fëmijë 8-9 vjeç kur dëgjoja që një zonjë plakë rreth të shtatëdhjetave, që jetonte në një kasolle aty ku sot ngrihet një fshat por dikur ishte zonë e shkretë, të shahej nga gra dhe burra “vendas” të cilët pretendonin se toka ishte e tyre, kur në të vërtetë ato toka kishin qenë moçal dhe këneta të mbuluara përpara se regjimi të bënte bonifikimet. Ndërkohë që po ata njerëz nuk çohen as sot të protestojnë për politikanët që u kanë zaptuar bregdetin.
Herën e fundit kur isha në Shqipëri, një shok ankohej se në çdo zyrë të administratës është mbushur me “katundarë”. Dhe unë e pyeta se kush e kishte fajin kur moshatarët tanë “qytetarë” loznin bilardo, ndërkohë që shumë “katundarë” bënin sakrifica dhe studionin. Shqiptarët e Kosovës (apo vetë ne emigrantët) që shkojnë për pushime në bregdetin e “Atdheut mëmë” dhe që duhet të konsiderohen burim ishtrenjtë, trajtohen si mos më keq nga tregtarët shqiptarë. Dhe së fundi, jam kureshtar të di se si trajtohen nga shteti shqiptar afganët, kurdët, pakistanezët apo sirianët që janë të jashtëligjshëm në Shqipëri.
Dua të them se frika, mosbesimi ndaj të huajit ekziston kudo, dhe janë këto ndjenja që sjellin dallim, diskriminim. Dhe, siç më përsërit shpesh një pedagog, vetëm kur të mësojmë të ndryshojmë veten tonë, mund të shpresojmë të ndryshojmë të tjerët.
Në ç’aspekt e shihni më shumë racizmin, diskriminimin në Itali?
Vitin e parë që kam ardhur në Romë kam jetuar në Castelli Romani, në provincën e Romës. Deri në atë periudhë shqiptarët ishin të etiketuar, o si balerinë të programeve të Maria De Filippit, ose si kriminelë. Ndonëse këta të fundit duhet të ishin më të shumtë (pa dashur të nënvlerësoj aftësitë e shqiptarëve në kërcim), kjo s’do të thotë se s’kishte shqiptarë të tjerë që punonin, studionin apo merreshin me fusha të tjera arti. Nuk është se bëj ironi duke folur për këto dy kategori, por i përmend sepse janë dy kategori të zhdoganuara dhe të reklamuara nga mediat, dhe pikërisht nga ajo media që është akuzuar shpesh nga elita intelektuale italiane se po i bënte larjen e trurit shoqërisë italiane. Dhe kjo politikë mediatike ka qenë gjithmonë në shërbim të asaj pjese të politikës italiane që për 20 vitet e fundit ka bazuar të gjitha fushatat elektorale mbi parullat kundër emigracionit. Ndonëse kohët e fundit sikur po ndryshon diçka, gjithsesi sa herë që arrestohet një person që nuk është italian, i përmendet me parë prejardhja pastaj krimi që ka kryer dhe në fund emri. Një hajdut është hajdut, një vrasës është vrasës, qoftë italian apo i huaj.
Është bërë argument i rëndomtë, por nuk duhet harruar që televizioni ka një forcë të tejskajshme mbi popullatën. Unë filmin e kam xhiruar vjet dhe familja dhe miqtë e mi e dinin këtë, ua thashë edhe që filmi do shkojë në Venecia. Para pak javësh një kanal shqiptar bën një kronikë të shkurtër mbi filmin dhe përmend emrin tim. Atë ditë më marrin në telefon, më shkruajnë mesazhe urimi nga familja dhe disa miq. Sikur lajmin ta kishin mësuar atë ditë. Ajo çfarë dua të them është se televizori në këtë rast kishte zyrtarizuar dhe dhënë statusin e besueshmërisë së vërtetës. Pa mendo se çfarë bëjnë mediat kur tregojnë gënjeshtra.
Një plak italian habitet kur i them që ka me mijëra të rinj shqiptarë që studiojnë në Itali, dhe pastaj shton: “Në fakt ka ca kohë që ju shqiptarëve nuk ju “dëgjohet zëri” për keq si më parë. Tani janë rumunët”. Dikur ishin shqiptarët, tani janë rumunët, kjo është ajo që tregohet nga media.
Duke i shtuar promovimit të keq të medias dhe politizimit të çështjes së emigracionit krizën ekonomike që ka prekur këto vitet e fundit Italinë dhe Evropën, krijohen kushtet ideale për kultivimin e racizmit apo, thënë me eufemizëm, “sjelljeve jotoleruese” ndaj emigrantëve.
Një tjetër fakt është se jemi dëshmitarë të një rënieje vlerash kulturore në Itali ku të rinjtë nuk janë të aftë t’u japin përgjigjen shumë pyetjeve dhe përqafojnë shpesh ide të gatshme, ato që ulërasin më shumë. Kam provuar të shkruaj në google: “Gli albanesi sono pericolosi” (shqiptarët janë të rrezikshëm) dhe, përveç artikujve denigrues të disa gazetave, kam gjetur edhe pyetjen e një të riu italian: “Kush janë më të rrezikshëm, shqiptarët apo rumunët?”. Të bën të mendosh, se sa lehtë i vihet gishti një populli të tërë. Por ajo që më gëzon është fakti se përgjigjet e italianëve që dënojnë këtë mënyrë logjikimi janë shumë më të shumta se ata që e miratojnë.
Si përfundim, duke kujtuar edhe problemet e shumta që emigrantët kanë me burokracinë e shtetit italian, sjelljen diskriminuese që ka një pjesë e politikës italiane, “ana e errët dhe e turbullt e provincës italiane” pasqyron më shumë qëndrimin e një pjese të klasës politike italiane. Ndryshe nga Franca, Gjermania apo vende të tjera europiane ku shteti mbështet me ligje të forta emigrantët, pikërisht për t’iu kundërvënë rasteve të diskriminimit në shoqëri, në Itali është shteti ai që diskriminon.
A mund të thoni se filmi ju bën të përjetoni ndonjë aspekt të emigracionit tuaj?
E gjej veten në shumë çaste që personazhi im kalon në film, ndaj dhe për mua ka qenë e vështirë që të isha sa më i ndershëm me rolin. Nganjëherë për aktorët është shumë më e lehtë të bëjnë diçka larg tyre se sa diçka që mund të jetë fare pranë karakterit, apo eksperiencave të përjetuara nga ata. Kjo pastaj është e rrezikshme edhe për klishetë që mund të kalojnë pa u vënë re.
Për sa i përket diskriminimit, unë personalisht kam pasur raste sporadike veçanërisht vitet e para. Në përgjithësi, duke qenë se kam frekuentuar Universitetin ose ambientet artistike, që mund të konsiderohen ambiente të mbrojtura në këtë aspekt, nuk kam pasur probleme.
Për sa i përket altruizmit, gatishmërisë së Bilalit për të ndihmuar njerëzit që ka pranë, këtë karakteristikë e kam parë në shumë shqiptarë. Ndjenja e familjes tek ne shqiptarët është shumë e ngulitur, na bën të pranojmë të afërmin edhe pse ai gabon apo vazhdon të përsërisë gabimet.
Ky i Bilalit është roli juaj i parë në kinema, një tjetër film ku keni marrë pjesë është në postproduksion. Por vitet e fundit keni luajtur shumë në teatër. Cilat janë ndryshimet mes aktrimit në teatër e atij në film?
Teatri ndryshon shumë nga kinemaja që nga përgatitjet, provat, e deri tek niveli energjetik që aktori duhet të vërë në punë, stili i interpretimit etj.
Së pari eksperienca e teatrit është e menjëhershme, e çastit, si për aktorin ashtu edhe për publikun, kështu që për të dyja palët ndryshon çdo natë që spektakli replikohet.
Dallimi i dytë qëndron në faktin se kinemaja, pavarësisht nga buxheti, është një aparat ku aktori gati-gati del në plan të dytë. Domethënë prania e tij është e domosdoshme por duke marrë parasysh kohën që shpenzohet me aktorin në preproduksion, gjatë xhirimeve apo në postproduksion, ajo është më e vogël në krahasim me kohën që shpenzohet për t’u kujdesur për të gjitha detajet e tjera si p.sh imazhi, zëri, efektet etj, etj. Jo për ta thjeshtëzuar shumë por, për të bërë teatër mjafton një aktor, një hapësirë ku ai të qëndrojë dhe një publik.
Pastaj ka dallime nga ana teknike sepse teatri është një gjuhë sintetike që, e thënë në mënyrë banale, i duhet të përmbledhë shumë gjera brenda pak kohe. Koha në teatër është më e ngjeshur sepse publiku mund të mërzitet dhe të ikë, ndërsa aktrimi për kinemanë pranon një kohë më organike. Kjo ndodh sepse ritmi i imazheve që publiku percepton nga filmi “manipulohet” nga regjisori dhe montazhieri i filmit, kurse në teatër është vetë publiku që bën montazhin e asaj çfarë shikon, por i drejtuar dhe i manipuluar nga aktori që është në skenë.
Në recitim edhe pse parimet janë të njëjta, aktrimi ndryshon duke qenë se një aktor teatri duhet të flasë me një sallë me njëqind apo njëmijë e më shumë persona, duhet të përdorë instrumentet e tij, si zërin, mimikën apo edhe trupin në një mënyrë tjetër nga ç’i përdor të njëjtat instrumente një aktor në film që duhet të bëjë plane të para për kamerën.
Si e shihni të ardhmen tuaj?
Nuk mendoj shumë për të ardhmen në terma afatgjatë, vetë zanati që kam zgjedhur s’ma lejon. Mendoj të vazhdoj të punoj për përmirësimin tim si aktor dhe në të njëjtën kohë të mendoj të mbijetoj. Natyrisht që formimi im më shtyn të qëndroj dhe të shpresoj në Itali, por nuk mund të mos marr parasysh edhe gjendjen e mjeruar që teatri apo arti në përgjithësi po kalon këtu. Gjithsesi në Itali ka një traditë shumëshekullore dhe një infrastrukturë për sa i përket teatrit, dhe si vend më i madh, mund të ofrojë më shumë mundësi.
Jetën artistike në Shqipëri e ndjek nga larg, përmes internetit, e nuk më duket shumë e shëndetshme. Nuk kam pasur deri tani as kontakte të drejtpërdrejta e as ndonjë ofertë serioze.
